باد، حرکت کشتی، قدرت خدا
چرا خداوند در آیه ی 33 سوره ی شوری با ذکر راکد ساختن باد و جلوگیری از حرکت کشتی ها در آب، به قدرت خود اشاره کرده، در حالی که در دنیای مدرن، دیگر وسیله حرکت کشتی ها باد نیست بلکه موتورهای پیشرفته و یا اتمی مدرن است که بدون نیار به هیچ بادی حرکت می کنند؟
«إِن يَشَأْ يُسْكِنِ الرِّيحَ فَيَظْلَلْنَ رَوَاكِدَ عَلىَ ظَهْرِهِ إِنَّ فىِ ذَالِكَ لآَيَاتٍ لِّكلُِّ صَبَّارٍ شَكُور»؛ اگر او اراده كند، باد را ساكن مى سازد تا آن ها بر پشت دريا بى حركت بمانند در اين نشانه هايى است براى هر صبركننده شكرگزار.(1) خداوند برای این که پیام هدایتگرانه اش را به مخاطب برساند، به میزان فهم مخاطب توجه دارد. در این جا نیز قرآن متناسب با فهم مخاطب، با آنان سخن گفته است. مخاطب آن زمان که تصور نمی کرد کشتی بدون باد بتواند حرکت کند؛ لذا این مثال خوبی است برای او تا به نیروی باد و سپس به خالق آن هدایت شود. خداوند از این مثال برای رساندن پیام به آن مخاطب، استفاده کرده است. به بیان دیگر؛ قرآن در مقام شمارش انواع کشتی ها و گونه های مختلف آن ها ... نیست؛ بلکه در راستای تذکر به آیات و قدرت الهی، به نکته ای اشاره دارد که در عین ملموس بودن، برای مخاطبانش قابل رؤیت و درک است. لذا نباید انتظار داشت تا قرآن انواع و گونه های کشتی ها (در گذشته و آینده) را مد نظر داشته و با توجه به آن ها قانون کلی بیان نماید. لازم به ذکر است که قرآن در مقصودش موفق و پیامش گویا است و مخاطب بدون محو شدن در انواع و گونه های مختلف کشتی ها، به پیام آیه که اشاره به باد به عنوان یکی از آیات و نشانه های قدرت الهی است منتقل می شود. مخاطب آن زمان، فهم درستی از دریا و حرکت بر روی آب و استفاده از باد برای حرکت و ... دارد؛ لذا برای او مطابق با فهمش سخن گفته می شود تا پیام هدایتگرانه آیات، را به خوبی درک کند. توجه به نیروی باد و ویژگی و فواید آن، مختص دریا نیست و امروزه فواید بسیاری می توان بر اهمیت و نیاز به باد، برشمرد؛ ولی چون انسان آن زمان که مخاطب قرآن بوده است این درک و فهم را نداشته است نمی توان از آثار و فواید امروزی برای او گفت بلکه باید برای او به گونه ای سخن گفت تا قابل فهم باشد. بله، امروزه بشر با پیشرفت علم و دانش، به باد و ویژگی های آن پی برده است و نیاز حیاتی انسان به باد را بیشتر درک کرده است. البته با این حال، برای حرکت در دریا نمی توان از نیروی باد غافل بود لذا نمی توان گفت ما امروزه در هر حالی می توانیم در دریا به راحتی حرکت کنیم و هیچ نیازی به باد نداریم. به بیان دیگر، کشتی های امروزی اگر چه برای حرکت به باد احتیاج ندارند ولی سرعت و شدت حرکت آن ها به باد بستگی دارد. باد موافق، سرعت بیشتر و باد مخالف، سرعت کمتر را موجب می شود. و یا حتی بادهای شدید موجب طوفان در دریا و توقف حرکت کشتی ها می شود. لذا همان کشتی های مجهز نیز برای حرکت بر روی دریا، قطعا به وضعیت هوا و گزارش های هواشناسی و وزش باد و کمیّت و کیفیت آن، توجه دارند. بنابر این نمی توان مدعی شد این آیه امروزه کاربرد ندارد؛ زیرا وزش باد و حرکت در دریا، موضوعی نیست که بشود بدان بی توجه بود. نکته: در جواب کسی که می گوید یک غیرمسلمان وقتی این آیه را می بیند، چگونه باید به حقیقت و معجزه بودن قرآن پی ببرد؟ باید گفت قرار نیست خداوند در هر آیه ای (تک تک آیات)، معجزه و الهی بودن قرآن را ثابت کند، بلکه از جاهای دیگر قرآن و ادله دیگر که اعجاز آن ثابت می شود، پی به اعجاز می بریم سپس سراغ چنین آیاتی می آییم. لازم به ذکر است باور و ایمان، دارای مراتب است و قرار نیست یک مرتبه ایمان صد در صدی به وجود بیاید. ابتدا و به تدریج، ایمان اجمالی و باور تدریجی حاصل می شود و سپس با تجمیع دیگر قرائن و ...، این باور و ایمان، تقویت می شود و مراتب بالاتری حاصل می شود. لذا ایمان آوردن بی دین، قرار نیست یک مرتبه و یا از یک یا دو آیه امثال این آیات باشد. ممکن است کسی بگوید مراد از این آیه، حرکت کشتی بر روی دریا توسط باد نیست بلکه مرادش این است که خداوند باد را آرام می کند تا کشتی نیز بر روی دریا، ساکن و آرام گیرد و انسان بتواند مهار آن را به دست گیرد زیرا دریای طوفانی و ناآرام نمی تواند زمینه خوبی برای حرکت کشتی ها باشد. در مقابل باید گفت این برداشت با ظاهر آیه و نیز با برداشت عرفی از آیه همخوانی ندارد. عرف، بین وزش باد و بین حرکت کشتی تناسب می بیند در حالی که شما بین نَوَزیدن باد و بین حرکت کشتی ها تناسب می بینید. برداشت خلاف ظاهر نیازمند قرینه است. از طرفی، لغت نیز با نظر شما همراهی نمی کند: رواکد از رکود، در مقابل حرکت، و به معنای ساکن و متوقف بودن است. به چیزی که در مکانی ثابت باشد راکد گفته می شود.(2) علاوه بر این شما واژه «الرِّيح» را به معنای باد شدید و طوفان گرفته اید، در حالی که این نادرست است، زیرا ریح به معنای باد است نه طوفان. اگر قرار بود طوفان مد نظر باشد، خداوند با همان واژه طوفان، تعبیر می آورد، کما این که در آیاتی که مراد طوفان و باد شدید است از همین تعبیر «الطُّوفان» استفاده فرموده است.(3) افزون بر این که با توجه به آیات قرآن، خلاف تصور شما به دست می آید زیرا آیات قرآن باد را مایه حرکت کشتی ها دانسته اند، نه این که وقتی باد متوقف شد، حرکت کشتی ممکن می شود، از جمله: «هُوَ الَّذي يُسَيِّرُكُمْ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ حَتَّى إِذا كُنْتُمْ فِي الْفُلْكِ وَ جَرَيْنَ بِهِمْ بِريحٍ طَيِّبَةٍ وَ فَرِحُوا بِها جاءَتْها ريحٌ عاصِفٌ وَ جاءَهُمُ الْمَوْجُ مِنْ كُلِّ مَكانٍ وَ ظَنُّوا أَنَّهُمْ أُحيطَ بِهِمْ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصينَ لَهُ الدِّينَ لَئِنْ أَنْجَيْتَنا مِنْ هذِهِ لَنَكُونَنَّ مِنَ الشَّاكِرينَ»؛ او كسى است كه شما را در خشكى و دريا سير مى دهد زمانى كه در كشتى قرار مى گيريد، و بادهاى موافق آنان را (بسوى مقصد) حركت می دهد و خوشحال مى شوند، ناگهان طوفان شديدى مى وزد و امواج از هر سو به سراغ آن ها مى آيد و گمان مى كنند هلاک خواهند شد در آن هنگام، خدا را از روى اخلاص مى خوانند كه: «اگر ما را از اين گرفتارى نجات دهى، حتماً از سپاسگزاران خواهيم بود!»(4) هم چنین: «وَ مِنْ آياتِهِ أَنْ يُرْسِلَ الرِّياحَ مُبَشِّراتٍ وَ لِيُذيقَكُمْ مِنْ رَحْمَتِهِ وَ لِتَجْرِيَ الْفُلْكُ بِأَمْرِهِ وَ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ»؛ و از آيات (عظمت) خدا اين است كه بادها را بعنوان بشارتگرانى مى فرستد تا شما را از رحمتش بچشاند (و سيراب كند) و كشتی ها بفرمانش حركت كنند و از فضل او بهره گيريد شايد شكرگزارى كنيد.(5) _ نتیجه گیری: این آیه شریفه قرار است اهمیت نیروی باد را به مخاطب بفهماند لذا مثالی متناسب با ذهن و فهم او برایش می آورد، و در این مورد هم موفق بوده و توانسته به خوبی پیامش را برساند. اگر قرار بود این آیه امروز نازل شود، چه بسا به گونه ای دیگر پیام خود را به مخاطب می رساند؛ البته باید توجه داشت که قرآن در مقام شمارش و بیان انواع کشتی ها نبوده و نیست لذا نباید انتظار داشت که چرا قرآن به کشتی های امروزی اشاره نکرده است. با توجه به پیشرفت علم و دانش، انسان امروزی از جهات دیگر به اهمیت و جایگاه نیروی باد پی برده است، چیزی که مخاطب قرآن در صدر اسلام، درک آن ها اصلا برایشان ممکن و مقدور نبوده است. چه بسا بتوان از این آیه به اهمیت نیروی باد به عنوان یکی از نیروی های مهم و حیاتی پی برد ـ بدون محدود شدن در مصادیق آن. از این رو، کشتی های بادبانی فقط بیان یک مثال و مصداق است، نه این که پیام آیه محدود در همان مورد باشد.
__________
(1) شوری/ 33.
(2) مجمع البحرين، نرم افزار جامع التفاسیر نور، ج 3، ص 54.
(3) اعراف/ 133؛ عنکبوت/ 14.
(4) یونس/ 22.
(5) روم/ 46.
برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمائید
