اهل جهنم
آیا می توان گفت طبق آیه 179 سوره اعراف، خداوند از قبل خبر داده که بیشتر انسان ها و جنیان اهل جهنم هستند؟
«وَ لَقَدْ ذَرَأْنا لِجَهَنَّمَ كَثيراً مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لا يَفْقَهُونَ بِها وَ لَهُمْ أَعْيُنٌ لا يُبْصِرُونَ بِها وَ لَهُمْ آذانٌ لا يَسْمَعُونَ بِها أُولئِكَ كَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولئِكَ هُمُ الْغافِلُون»؛ به يقين، گروه بسيارى از جن و انس را براى دوزخ آفريديم؛ آن ها دل ها [عقل ها] يى دارند كه با آن (انديشه نمى كنند، و) نمى فهمند؛ و چشمانى كه با آن نمى بينند؛ و گوش هايى كه با آن نمى شنوند؛ آن ها همچون چهارپايانند؛ بلكه گمراهتر! اينان همان غافلانند (چرا كه با داشتن همه گونه امكانات هدايت، باز هم گمراهند).(1)
در خصوص سؤال شما باید عرض کنم، آیه شریفه می فرماید «کثیر» نه «اکثر».
اگر «اکثر» فرموده بود، می شد نتیجه گرفت که بیشتر انس و جن، جهنمی هستند؛ ولی فرموده «کثیر» یعنی تعداد زیادی؛ لذا از نظر ادبی، تعداد جهنمی ها می تواند زیاد باشد و در عین حال، اکثر نباشد؛ بعبارتی یعنی تعداد جهنمی ها با این که زیاد است ولی با این حال، بیشتر از بهشتی ها نیست.
نکته: صرف جهنمی بودن، به معنای دائم در جهنم بودن و محروم ماندن از بهشت نیست؛ زیرا بسیاری از جهنمیان (به غیر از کسانی که خالد در جهنم هستند) پس از تصفیه حساب و پاک شدن از گناهان، بهشتی می شوند و بقیه حیات اخروی را در بهشت ادامه می دهند.
ممکن است پرسیده شود منظور از «کثیرا» (تعداد زیادی) آیا گروه خاصی است؟ باید گفت خود آیه قرآن، آن ها را معرفی می کند:
«لَهُمْ قُلُوبٌ لا يَفْقَهُونَ بِها»؛ آن ها دل ها [عقل ها] يى دارند كه با آن (انديشه نمى كنند، و) نمى فهمند؛
«وَ لَهُمْ أَعْيُنٌ لا يُبْصِرُونَ بِها»؛ و چشمانى كه با آن نمى بينند؛
«وَ لَهُمْ آذانٌ لا يَسْمَعُونَ بِها»؛ و گوش هايى كه با آن نمى شنوند؛
«أُولئِكَ كَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ»؛ آن ها همچون چهارپايانند؛ بلكه گمراهتر!
«أُولئِكَ هُمُ الْغافِلُون»؛ اينان همان غافلانند (چرا كه با داشتن همه گونه امكانات هدايت، باز هم گمراهند).
اگر پرسیده شود چه کسانی با چه کارها و اعمال و رفتاری خالد (جاودان) در جهنم هستند؟ باید گفت از جمله مواردی که قرآن کریم، آن ها را خالد در جهنم معرفی کرده است، عبارتند از:
کافران و تکذیب کنندگان آیات الهی(2)؛ کسانی که سراسر وجودشان را گناه گرفته(3)؛ مرتدین و کسانی که در حال کفر، می میرند(4)؛ رباخواران(5)؛ مشرکان(6)؛ سبک اعمالان(7)؛ مجرمان(8)؛ منافقان(9)؛ متکبران(10)؛ نافرمانان از خدا و رسول(11)؛ قتل عمد(12)؛ دشمنان خدا و رسول(13)؛ ظالمان(14)؛ و...
اگر پرسیده شود آیا می توان گفت مراد از خالد بودن، مدت زمان طولانی است نه ابدی و همیشگی بودن؟ در جواب باید گفت خیر؛ قرآن کریم در باره دوام و خلود، تعابیر مختلفی دارد که نشان می دهد دائمی و همیشگی است:
* تخفیف ندادن عذاب: «خالِدينَ فيها لا يُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذابُ وَ لا هُمْ يُنْظَرُونَ»؛ هميشه در آن (لعن و دورى از رحمت پروردگار) باقى مى مانند نه در عذاب آنان تخفيف داده مى شود، و نه مهلتى خواهند داشت.(15)
* اضافه شدن عذاب: «يُضاعَفْ لَهُ الْعَذابُ يَوْمَ الْقِيامَةِ وَ يَخْلُدْ فيهِ مُهاناً»؛ عذاب او در قيامت مضاعف مى گردد، و هميشه با خوارى در آن خواهد ماند!(16)
* عذاب ماندگار: «خالِدينَ فيها هِيَ حَسْبُهُمْ وَ لَعَنَهُمُ اللَّهُ وَ لَهُمْ عَذابٌ مُقيم»؛ جاودانه در آن خواهند ماند- همان براى آنها كافى است!- و خدا آنها را از رحمت خود دور ساخته و عذاب هميشگى براى آنهاست!(17)
* تعبیر کنایی بر دائمی بودن: «خالِدينَ فيها ما دامَتِ السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ إِلاَّ ما شاءَ رَبُّكَ إِنَّ رَبَّكَ فَعَّالٌ لِما يُريد»؛ جاودانه در آن خواهند ماند، تا آسمان ها و زمين برپاست مگر آنچه پروردگارت بخواهد! پروردگارت هر چه را بخواهد انجام مى دهد!(18)
* عذاب، خلاصی ندارد: «ما لَهُمْ مِنَ اللَّهِ مِنْ عاصِم»؛ و هيچ چيز نمى تواند آنها را از (مجازات) خدا نگه دارد!(19)
* جهنمیان، یاوری ندارند: «خالِدينَ فيها أَبَداً لا يَجِدُونَ وَلِيًّا وَ لا نَصيراً»؛ در حالى كه همواره در آن تا ابد مى مانند، و ولىّ و ياورى نخواهند يافت!(20)
* آنان فراموش شدگانند: «فَذُوقُوا بِما نَسيتُمْ لِقاءَ يَوْمِكُمْ هذا إِنَّا نَسيناكُمْ وَ ذُوقُوا عَذابَ الْخُلْدِ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ»؛ (و به آنها مى گويم) بچشيد (عذاب جهنم را)! بخاطر اين كه ديدار امروزتان را فراموش كرديد، ما نيز شما را فراموش كرديم و بچشيد عذاب جاودان را به خاطر اعمالى كه انجام مى داديد!(21)
* کسی خارج نمی شود: «يُريدُونَ أَنْ يَخْرُجُوا مِنَ النَّارِ وَ ما هُمْ بِخارِجينَ مِنْها وَ لَهُمْ عَذابٌ مُقيمٌ»؛ پيوسته مى خواهند از آتش خارج شوند، ولى نمى توانند از آن خارج گردند و براى آنها مجازاتى پايدار است.(22)
ممکن است پرسیده شود، چگونه قابل تصور است که خدا رحمان و رحیم، بنده ای هرچند کافر را تا ابد در آتش جهنم نگه بدارد؟
در جواب باید گفت حسابرسی اعمال، قوانین خاص خود را دارد. رابطه گناه و مجازات، رابطه کمی و زمانی نیست بلکه رابطه کیفی است؛ البته در قوانین دنیایی هم این مسأله وجود دارد و برای قتل که چند دقیقه طول کشیده، مجازات حبس ابد و ... قرار می دهند.
قوانین طبیعی و تکوینی نیز چنین است، مثلا کسی که چند روز شیشه یا مشروبات الکلی و یا ... مصرف کند، ممکن است بیماری بگیرد که تا آخر عمرش همراهش است، ولو مدت انجام خطایش چند روز بیشتر نبوده باشد.
از طرفی مجازات گناه، نتیجه و اثر گناه است که دامان گناهکاران را می گیرد: «فَالْيَوْمَ لا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَيْئاً وَ لا تُجْزَوْنَ إِلَّا ما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ»؛ امروز (روز رستاخيز) به هيچكس ستم نمى شود و جز اعمال خود شما جزائى براى شما نيست.(23)
لذا این که بگوییم چرا برای یک عمر 80 ساله، عذاب ابدی قرار داده شده، صحیح نیست.
نکته:
این گونه حسابرسی و محاسبه اعمال، قبلا به انسان ابلاغ و اطلاع رسانی شده است؛ یعنی با آگاهی و اطلاع قبلی، چنین راهی را انتخاب کرده است.
لذا خلود و ابدی بودن عذاب، اختصاص به گروه خاصی دارد. کسانی که با توجه به همه آگاهی دهی ها، همه وجود خود را غرق گناه کرده و قابلیت هدایت شدن را در خود از بین برده اند:
«بَلى مَنْ كَسَبَ سَيِّئَةً وَ أَحاطَتْ بِهِ خَطِيئَتُهُ فَأُولئِكَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِيها خالِدُونَ»؛ آرى كسى كه مرتكب گناهى گردد و آثار آن تمام وجود او را احاطه كند، چنان كسى اهل دوزخ است و جاودانه در آن خواهد ماند.(24)
البته باز هم برای این شخص راه توبه قرار داده شده، و این مجازات در صورتی است که او در همان حال کفر و شرک و ... بمیرد و توبه نکند:
«وَ مَنْ يَرْتَدِدْ مِنْكُمْ عَنْ دينِهِ فَيَمُتْ وَ هُوَ كافِرٌ فَأُولئِكَ حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ وَ أُولئِكَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فيها خالِدُونَ»؛ ولى كسى كه از آيينش برگردد، و در حال كفر بميرد، تمام اعمال نيك (گذشته) او، در دنيا و آخرت، بر باد مى رود و آنان اهل دوزخند و هميشه در آن خواهند بود.(25)
بنابر این: وقتی حسابرسی اعمال و پاداش و كيفر دادن، بر اساس نتيجه و اثر خود عمل باشد، دیگر موضوع مساوات و برابرى از نظر زمان و كميت و كيفيت مطرح نخواهد بود. یک عمل به ظاهر كوچک (از نظر زمانی) می تواند اثرش يک عمر محروميت و ناراحتى، و یا سرچشمه خيرات و بركات براى يک عمر باشد.
مهم این که است که بدانیم به یقین، خداوند حتی به اندازه سنگینی ذره ای در حق کسی ظلم نمی کند: «إِنَّ اللَّهَ لا يَظْلِمُ مِثْقالَ ذَرَّة»(26)
خالدین در جهنم نیز اگر ذره ای قابلیت هدایت شدن در آن ها می بود و آن را از بین نبرده بودند، هدایت می شدند.
پی نوشت ها:
1. اعراف: 7/ 179.
2. بقره: 2/ 39؛ و آیات بسیار دیگر.
3. بقره: 2/ 81.
4. بقره: 2/ 217.
5. بقره: 2/ 275.
6. توبه: 9/ 17.
7. مؤمنون: 23/ 103.
8. زخرف: 43/ 74.
9. توبه: 9/ 68.
10. نحل: 16/ 29.
11. جن: 72/ 23؛ نساء: 4/ 14.
12. نساء: 4/ 93.
13. توبه: 9/ 63.
14. شوری: 42/ 45.
15. بقره: 2/ 162؛ آل عمران: 3/ 88.
16. فرقان: 25/ 69.
17. توبه: 9/ 68.
18. هود: 11/ 107.
19. یونس: 10/ 27.
20. احزاب: 33/ 65.
21. سجده: 32/ 14.
22. مائده: 5/ 37.
23. يس: 36/ 54.
24. بقره: 2/ 81.
25. بقره: 2/ 217.
26. نساء: 4/ 40.
برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمائید
