انسان، ظلوم و جهول

صفات «ظلوما جهولا» که در آیه 72 سوره احزاب آمده، در مدح انسان است یا مذمت انسان؟

«إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ عَلَى السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبالِ فَأَبَيْنَ أَنْ يَحْمِلْنَها وَ أَشْفَقْنَ مِنْها وَ حَمَلَهَا الْإِنْسانُ إِنَّهُ كانَ ظَلُوماً جَهُولا» ما امانت (تعهّد، تكليف، و ولايت الهيّه) را بر آسمان ها و زمين و كوه ‏ها عرضه داشتيم، آن ها از حمل آن سر برتافتند، و از آن هراسيدند؛ امّا انسان آن را بر دوش كشيد؛ او بسيار ظالم و جاهل بود، (چون قدر اين مقام عظيم را نشناخت و به خود ستم كرد).(1) ظاهر این صفت، نکوهش و مذمت است ولی نه به خاطر قبول امانت الهی، زیرا قبول امانت الهی مایه افتخار انسان و موجب برتری او از سایر مخلوقات است. این ظلوم و جهول بودن انسان به خاطر این است که با وجود امکان و زمینه رشد و تعالی، باز هم در اثر پیروی از شیطان و هوای نفس، به خود ظلم می کند و با گناه و نافرمانی، از مسیر تعالی و کمال، دور می شود. بیان برخی مفسران: اين توصيف ها به خاطر فراموش كارى غالب انسان ها و ظلم كردن بر خودشان و عدم آگاهى از قدر و منزلت آدمى است، همان كارى كه از آغاز در نسل آدم به وسيله قابيل و خط قابيليان شروع شد و هم اكنون نيز ادامه دارد. بنى آدمى كه تاج "كَرّمنَا" بر سرشان نهاده شده، انسان هايى كه به مقتضاى‏ «إِنِّي جاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً» نماينده خدا در زمين هستند، بشرى كه معلم فرشتگان بود و مسجود ملائک آسمان شد، چقدر بايد "ظلوم" و "جهول" باشد كه اين ارزش هاى بزرگ و والا را به دست فراموشى بسپارد ... حتى خود آدم كه در آغاز اين سلسله قرار داشت و از مقام عصمت برخوردار بود اعتراف مى ‏كند كه بر خويشتن ستم كرده است‏: «رَبَّنا ظَلَمْنا أَنْفُسَنا وَ إِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنا وَ تَرْحَمْنا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخاسِرِينَ»(2). در حقيقت همان ترک اولى كه از او سر زد ناشى از فراموش كردن گوشه ‏اى از عظمت اين امانت بزرگ بود. به هر حال بايد اعتراف كرد كه انسان به ظاهر كوچک و ضعيف، اعجوبه جهان خلقت است كه توانسته است بار امانتى را بر دوش كشد كه آسمان ها و زمين ‏ها از حمل آن عاجز شده‏ اند، اگر مقام خود را فراموش نكند.(3) شايد اين آيه واقعيت ‏هايى را در مورد انسان بيان مى ‏كند كه هنوز عقل بشر به آن نرسيده است. اما آنچه از ظواهر آيه فهميده مى ‏شود اين است كه خداوند ويژگى ‏ها و امتيازات خاصى به بشر داده كه هيچ يک از موجودات در آسمان و زمين، آن را ندارند و اين امتيازات، امانت الهى است و براى انسان مسئوليت‏آور است، اما بسيارى از انسان‏ ها در اين امانت خيانت كرده و از آن در مسير خلاف خواست خداوند بهره مى‏ برند.(4) انسان مى ‏تواند به وسيله امانت الهى، خود را از ظلوم و جهول بودن خارج كند و به مقام‏ «أُولئِكَ الْمُقَرَّبُونَ»‏ برساند. به عبارت ديگر؛ آسمان ها و زمين و كوه‏ ها، زمينه ظلم و جهل را ندارند لذا حمل امانت در آن ها تأثيرى ندارد و نمى ‏توانند عادل و عالم باشند، به عكس انسان كه مى‏ تواند عادل و عالم باشد و از ظلم و جهل بر كنار گردد.(5) سؤال و جواب: ممکن است سؤال شود اگر انسان ظلوم و جهول است، چرا خداوند حکیم، این امانت الهی را به سپرده است؟ در جواب گفته می شود، همین که انسان متصف به ظلوم و جهول می شود، معنایش این است که این استعداد و قابلیت را هم دارد که عادل و عالم هم باشد. پس سپردن امانت الهی، به خاطر ظلوم و جهول بودنش نبوده است بلکه به خاطر قابلیتی است که در او وجود دارد و می تواند عادل و عالم و ... باشد.(6)

_________________

(1) احزاب/ 72.

(2) اعراف/ 23.

(3) ر.ک: مکارم شیرازی و همکاران، تفسير نمونه، ج ‏17، ص 456.

(4) قرائتی، تفسير نور، ج ‏7، ص 411.

(5) قرشی، تفسير احسن الحديث، ج ‏8، ص 401.

(6) ر.ک: طباطبایی، تفسير الميزان، ترجمه موسوی همدانی، ج ‏16، ص 526.

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمائید