امام(ع) و ساده زیستی در حکومت

مقدار فیش حقوق امیرالمومنین (علیه السلام) چقدر بوده است و آیا ایشان از بیت المال حقوقی دریافت می کرده اند؟

مساله ساده زیستی و مواسات معصومین (علیهم السلام) با شهروندان خصوصا درباره امیرالمومنین(علیه السلام) که مدت اندکی(4 سال و نه ماه) زمام امور جامعه را بر عهده داشته اند بر کسی پوشیده نیست و اندک مراجعه و تأمل در منابع روایی جویای حقیقت را به مقصد می رساند.

اما سوال این جاست که اگر امیرالمومنین (علیه السلام) یا سایر ائمه(علیهم السلام) ساده زیست بوده یا اهل مواسات بوده اند مواسات آنان با شهروندان از روی فقر و نداری بوده است یا اینکه آنان دارای ثروت های معمولی بوده اند یا درآمدهایی داشته اند که از ناحیه آن ارتزاق کرده و امور مالی و معاش خود را سامان داده اند؟
در پاسخ باید گفت که اهل بیت (علیهم السلام) فقیر نبوده اند و زهد و مواسات آنان با شهروندان از روی فقر و نداری نبوده است بلکه آنان منابعی برای در آمد خویش داشته اند مانند اینکه امیرالمومنین (علیه السلام) از طریق غلاتی که در مدینه داشتند معاش خود را تأمین می کردند و از بیت المال برای زندگی خود استفاده نمی کردند.

نکته مهم دیگر این است که مواسات از روی فقر و نداری با شهروندان چه فخری برای انسان محسوب می شود. اینکه کسی نداشته باشد و زاهدانه زندگی کند چه ارزشی دارد. مهم آن است که آدمی داشته باشد و با اینکه امکان استفاده از آنها را دارد بتواند با اختیار خود با شهروندان مواسات و همراهی کند. از این رو امیرالمومنین(علیه السلام) علیرغم ثروتی که داشتند و آن را انفاق می کردند و در راه خدا وقف می کردند اهل مواسات با شهروندان بودند و اگر کسی نداشته باشد چگونه می تواند اهل انفاق به آن میزان گسترده از انفاقات علوی را داشته باشد.

یکی از روایاتی که درباره عدم استفاده امیرالمومنین (علیه السلام) از بیت المال است روایت زیر است:
«دخلتُ بلادَكُم بأشمالي‏ هذهِ‏ ورحلتي وراحِلَتي ومَا هي، فإن أَنَا خَرجتُ مِن بِلادِكُم بِغَيرِ ما دخَلتُ، فإنَّني مِنَ الخائِنينَ»(1). با این لباسی که بر دوش دارم و این مرکبی که بر او سوار هستم، داخل شهر شما شدم. پس اگر من از شهرتان خارج شدم و به غیر از چیزهایی که با آن وارد شدم، چیز دیگری داشتم، پس بدانید من ازخیانتکاران هستم.

از آنجا که نگاه امیرمومنان (علیه السلام) در باب حکومت داری این است که «حاکمان در نظام سیاسی اسلام باید در سطح ضعیف ترین قشر جامعه زندگی کنند» اگر کسی بخواهد از طریق قدرت و ریاست برای بیت المال مسلمین کیسه ای برای خود بدوزد و هر روز بر ثروت خود از این طریق بیفزاید، چنین کسی شایسته حکومت بر مردمان نیست. این اصل و قاعده علوی با توجه به شرایط جامعه متفاوت و متغیر خواهد بود و این مخصوص زمانی است که فردی زمام امور جامعه را بر عهده دارد.

حال اگر کسی قبل از اینکه حاکم جامعه شود ثروتی داشته باشد و وقتی هم که حاکم شد ثروت او موجود باشد و از طریق آن ارتزاق کند و امور خود را سامان دهد یا تجارت کند همانطور که امیرالمومنین (علیه السلام) قبل از اینکه زمام امور جامعه را بر عهده گیرند به حفر قنات و غرس نخل پرداخته و ثروت و سرمایه ای در مدینه داشته و از طریق آن امرار معاش می کردند و به هنگام زمامداری نیز از بیت المال استفاده نمی کردند. چنین رویه ای نه تنها هیچ گونه ایراد و اشکالی ندارد بلکه کاملا مطابق با سیره علوی است.

بنابر این کسب ثروت از طریق بیت المال و ثروت اندوزی بعد از کسب قدرت و ریاست با داشتن ثروت قبل از تصاحب قدرت و ریاست متفاوت است. امروزه شاهد حضور انسانهایی در عرصه قدرت سیاسی هستیم که قبل از اینکه امور جامعه را بر عهده گیرند یک شهروند عادی بوده اند که شهروندان دیگر نه بر ثروت آنان خرده می گرفتند و نه نگاه خاص به آنان داشتند. حال که مسئولیتی بر عهده آنان گذاشته شده است نمی توان گفت چون ثروت دارند خائن اند. نه خیر، ثروتی که از راه حلال به دست آمده باشد و وجوهات شرعی آن نیز پرداخت شده باشد و با چپاول و دست درازی به بیت المال نبوده باشد چه اشکالی دارد مگر دین از ثروت داشتن نهی کرده است مگر دین مبین اسلام انسان ها را به فقر و نداری دعوت کرده است. جامعه فقیر یا انسان فقیر در کجای دین مورد تعریف و تمجید قرار گرفته است.

حاصل اینکه: کسب ثروت از طریق دست درازی به بیت المال مورد نهی بوده و ممنوع است اما کسب ثروت از ناحیه تلاش و کوشش و مجاری حلال مانعی ندارد چه برای حاکم و چه برای غیر حاکم. البته حاکمان علی رغم داشتن ثروت(آن گونه که امیرالمومنین (علیه السلام) داشت) موظف به مواسات با شهروندان هستند. در نتیجه سخن علوی که می فرماید اگر به هنگام خروج از شهر شما بیش از هنگام ورود داشتم خائن شمرده می شوم مقصود ثروت اندوزی از طریق اموال شهروندان و بیت المال مسلمین است که قطعا مذموم و ممنوع است.

پی نوشت:
1. ابن شهر آشوب مازندرانى، محمد بن على، مناقب آل أبي طالب (عليهم السلام) ناشر: علامه، 1379ق، چاپ اول، قم، ج 2 ص 98.

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمائید