ادب و نشانه های آن
ادب چیست و چگونه بدست می آید؟ نشانه های آن در چه اعمالی است؟
«ادب» عبارت است از مراقبت کردنِ نفس از اعمال زشت و ناپسند، و همچنین پایبندی به محاسن و فضائل در اعمال، رفتار و گفتار. «ابن منظور» آن را راهنمای مردم به سوی کار پسندیده، و بازدارنده آن ها از کار زشت می داند.(۱) امیرالمومنین علی (علیه السلام) فرموده اند: «أفضَلُ الأَدَبِ أن يَقِفَ الإِنسانُ عِندَ حَدِّهِ ولا يَتَعَدّى قَدرَهُ»؛ برترين ادب آن است كه انسان در حدّ خود بايستد و از اندازه خويش فراتر نرود.(۲)
علامه طباطبایی (رحمه الله علیه) در تعریف ادب می فرمایند: «ادب، هیأت زیبا و پسندیده است که طبع و سلیقه چنین سزاوار می‌داند که هر عمل مشروعی چه دینی باشد مانند دعا و امثال آن و چه مشروع عقلی باشد مانند دیدار دوستان بر طبق آن هیأت واقع شود. به عبارت دیگر: ادب عبارتست از ظرافت عمل.»(۳)
امام علی بن موسی الرضا (علیه السلام) فرمودند: «العَقلُ حَباءٌ مِنَ اللّهِ و الأدَبُ كُلفَةٌ، فَمَن تَكَلَّفَ الأدَبَ قَدَرَ عَلَيهِ، و مَن تَكَلَّفَ العَقلَ لَم يَزدَدْ بِذلكَ إلاّ جَهلاً»؛ خرد بخششى از جانب خداست و ادب (تربيت) با زحمت و كوشش به دست مى آيد؛ پس، هر كه در راه كسب آداب (تربيت) زحمت كشد به آن دست يابد و هر كه در راه افزودن بر خرد، خود را به زحمت اندازد، جز بر نادانيش افزوده نشود.(۴)
اما در نشانه های ادب، امیرالمومنین علی (علیه السلام) به پرهیز از گناه اشاره کرده و فرموده اند: «أحسَنُ الآدابِ ما كَفَّكَ عنِ المَحارِمِ»؛ نيكوترين ادب آن است كه تو را از حرام ها باز دارد.(۵) و رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) نیز فرموده اند: «أحسَنُ الأَدَبِ أن لايَفخَرَ المَرءُ بِأَدَبِهِ»؛ نيكوترين ادب، آن است كه آدمى به ادب خويش فخر نفروشد.(۶)
هم چنین امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «كَمالُ الأَدَبِ وَ المُروءَةِ سَبعُ خِصالٍ: العَقلُ وَ الحِلمُ وَ الصَّبرُ وَ الرِّفقُ وَ الصَّمتُ و حُسنُ الخُلُقِ وَ المُداراةُ»؛ كمال ادب و مروّت در هفت چيز است: خردمندى، بردبارى، شكيبايى، ملايمت، خاموشى، نيك خويى و مدارا.(۷)
در احادیث، ادب به معانی متعددی معنا شده است که همه آن ها در نهایت به یک امر ختم می شوند و آن ادب بندگی و مراعات شریعت است. امیرالمومنین على (عليه السلام) در دیوانی که منسوب به ایشان است فرموده اند: «أدَّبتُ نَفسي فَما وَجَدتُ لَها بِغَيرِ تَقوَى الإلهِ مِن أدَبِ في كُلِّ حالاتِها»؛ به ادب و تربيت نفس خود پرداختم و براى آن ادبى بهتر از تقوای الهی نيافتم، در تمام حالاتش.(۸) و نیز فرمودند: «اَحْسَنُ الآْدابِ ما كَفَّكَ عَنِ الْمَحارِمِ»؛ بهترينِ ادب ها آن است كه تو را از حرام ها باز دارد.(۹)
نتیجه ادب در برابر پروردگار بهره مندی از الطاف و فیض اوست. امام صادق (عليه السلام) فرمودند: «فَبَشِّرِ الْمُطيعينَ المُتَأَدِّبينَ بِاَدَبِ اللّهِ وَ الاْآخِذينَ عَنِ اللّهِ اَنَّهُ حَقٌّ عَلَى اللّهِ اَنْ يُنْجيَهُ مِنْ مُضِلاّتِ الْفِتَنِ»؛ پس فرمانبردارانِ ادب شده به ادب خدا و اطاعت كنندگان دستورهاى او را بشارت ده كه بر خداست كه آن ها را از فتنه هاى گمراه كننده برهاند.(۱۰)
و نیز فرمود: «ما خَسِرَ وَ اللّهِ مَنْ اَتى بِحَقيقَةِ السُّجودِ ... وَ لَا بَعُدَ أَبَداً عَنِ اللَّهِ مَنْ أَحْسَنَ تَقَرُّبَهُ فِي السُّجُودِ وَ لَا قَرُبَ إِلَيْهِ أَبَداً مَنْ أَسَاءَ أَدَبَهُ وَ ضَيَّعَ حُرْمَتَهُ بِتَعْلِيقِ قَلْبِهِ بِسِوَاه»؛ سوگند به خدا، هر كس كه حقيقت سجده را به جاى آورد، زيان نكرد و كسى كه در سجده، به خوبى به خداوند نزديك شد، هرگز از خداوند دور نيست؛ و آن كه به ساحت مقدس او بى ادبى كرد و حرمتش را زير پا گذاشت و به غير او دل بست، هرگز به او نزديك نشد.(۱۱)
پی نوشت ها:
۱. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، انتشارات دار صادر، بیروت، لبنان، ج ۱، ص ۲۰۶
۲. محمدی ری شهری، محمد، دانشنامه قرآن و حديث، مترجم آژیر، حمید رضا، انتشارات دارالحدیث، قم ۱۳۹۱، ج ۲، ص ۲۱۸
۳. طباطبائی، محمد حسین، تفسیر المیزان، مترجم موسوی همدانی، سید محمد باقر، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، قم، ۱۳۸۹، ج ۶، ص ۲۵۶
۴. محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، مترجم شیخی، حمیدرضا، انتشارات دارالحدیث، قم ۱۳۸۹، ج ۷، ص ۵۱۸
۵. همان؛ ج ۱، ص ۱۰۱
۶. دانشنامه قرآن و حديث، پیشین، ج ۲، ص ۲۲۰
۷. همان؛ ص ۲۱۸
۸. دانشنامه قرآن و حديث، پیشین، ج ۲، ص ۲۱۶
۹. میزان الحکمه، پیشین، ج ۱، ص ۱۰۱
۱۰. همان، ص ۲۱۴
۱۱. همان، ص ۲۳۰
برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمایید
