اخلاق یا عرفان

عرفان دين را بهتر بيان مي كند يا اخلاق؟ تعریف اخلاق :کلمه اخلاق جمع خلق است. خلق شکل درونی انسان است. چنان چه خَلق شکل ظاهری و صوری اشیاء از جمله انسان است. غرایز و ملکات و صفات روحی و باطنی که در انسان است، اخلاق نامیده می شود و به اعمال و رفتاری که از این خلقیات ناشی گردد نیز اخلاق و یا رفتار اخلاقی می گویند.(1)اما عرفانبه عنوان يك دستگاه علمی و فرهنگی دارای دو بخش است :بخش‏ عملی و بخش نظری . قسمت دوم آن ارتباطی با اخلاق ندارد اما بخش عملی عبارت است از آن قسمت كه روابط و وظايف انسان را با خودش و با جهان و با خدا بيان می‏كند و توضيح می‏دهد . عرفان در اين بخش‏ مانند اخلاق است ، يعنی يك " علم " عملی است با تفاوتی كه بعدا بيان‏ می‏شود . اين بخش از عرفان علم " سير و سلوك " ناميده می‏شود . در اين‏ بخش از عرفان توضيح داده می‏شود كه " سالك " برای اينكه به قله منيع‏ انسانيت ، يعنی " توحيد " برسد از كجا بايد آغاز كند و چه منازل و مراحلی را بايد به ترتيب طی كند و در منازل بين راه چه احوالی برای او رخ می‏دهد و چه وارداتی برای او وارد می‏شود . و البته همه اين منازل و مراحل بايد با اشراف و مراقبت يك انسان كامل و پخته كه قبلا اين راه را طی كرده و از رسم و راه منزلها آگاه است صورت گيرد و اگر همت انسان‏ كاملی بدرقه راه نباشد خطر گمراهی است . لهذا از نظر عارف ، روح بشر مانند يك گياه و يا يك كودك است و كمالش در نمو و رشدی است كه طبق نظام مخصوص بايد صورت گيرد . ولی در اخلاق صرفا سخن از يك سلسله فضائل است از قبيل راستی ، درستی ، عدالت ، عفت ، احسان ، انصاف ، ايثار و غيره كه روح بايد به آنها مزين و متجلی‏ گردد . از نظر اخلاق ، روح انسان مانند خانه ه‏ای است كه بايد با يك سلسله‏ زيورها و زينت ها و نقاشي ها مزين گردد بدون اينكه ترتيبی در كار باشد كه‏ از كجا آغازشود و به كجا انتها يابد ؟ مثلا از سقف شروع شود يا از ديوارها و از كدام ديوار ؟ از بالای ديوار يا از پائين ؟ در عرفان بر عكس ، عناصر اخلاقی مطرح می‏شود اما به اصطلاح به صورت‏ ديالكتيكی ، يعنی متحرك و پويا . ثالثا عناصری روحی اخلاقی محدود است به معانی و مفاهيمی كه غالبا آنها را می‏شناسند ، اما عناصر روحی عرفانی بسی وسيعتر و گسترده‏ تر است . در سير و سلوك عرفانی از يك سلسله احوال و واردات قلبی سخن می‏رود كه‏ منحصرا به يك " سالك راه " در خلال مجاهدات و طی طريق ها دست می‏دهد و مردم ديگر از اين احوال و واردات بی‏ خبرند .(2) در نتیجه اینکه کدامیک دین را بهتر میشناساند شاید سوال دقیقی نباشد چرا که عرفان با همه خوبی هایش اما برای عده خاصی فایده دارد اما اخلاق برای عموم جامعه مفید است، به همین دلیل هر دو نیاز است. برای آنان که می خواهند اهل معنا باشند عرفان و سیر و سلوک وبرای عموم جامعه اخلاق عملی کاربرد بیشتری دارد.

----------------------------------------------------------------------------------

(1) اخلاق عملی / آیت الله مهدوی کنی/ص15

(2) آشنایی با علوم اسلامی / شهید مطهری/ج2/ص85

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمائید