آیه غار

آیا در قرآن آیه ای بنام آیه غار داریم؟ اگر بله چرا به این نام معروف شده و پیامبر(ص) با چه کسی در غار بوده است؟
بله آيه 40 سوره ي مباركه توبه به آیه غار نامیده می شود. این آیه به هجرت پيامبر -صلي الله عليه و آله و سلم - از مكه به مدينه به همراه يكي از اصحاب اشاره دارد، جريان پنهان شدن آنان را در غار ثور بيان مي كند در هنگامي كه كفار و مشركين در پي آنان بودند و آنان در غار ثور پنهان شدند و خداوند با جنود خويش - دو پرنده اي كه در غار بودند و نيز تارعنكبوتي كه بر دهانه غار تنيده شده بود - مشركين را از ورود به غار منصرف، و پيامبرش را ياري كرد. (1) خداوند متعال در بیان جریان مهاجرت پیامبر(ص) از مکه به مدینه در آیه 40 سوره توبه بدون تصریح به نام شخصی که همراه آن حضرت بوده،به گفتگوی صورت گرفته بین رسول الله(ص) و آن شخص اشاره کرده است،آنجا که می فرماید: «إِلَّا تَنْصُرُوهُ فَقَدْ نَصَرَهُ اللَّهُ إِذْ أَخْرَجَهُ الَّذِينَ كَفَرُوا ثَانِي اثْنَينِ إِذْ هُمَا فِي الْغَارِ إِذْ يقُولُ لِصَاحِبِهِ لَا تَحْزَنْ إِنَّ اللَّهَ مَعَنَا فَأَنْزَلَ اللَّهُ سَكِينَتَهُ عَلَيهِ وَأَيدَهُ بِجُنُودٍ لَمْ تَرَوْهَا وَجَعَلَ كَلِمَةَ الَّذِينَ كَفَرُوا السُّفْلَى وَكَلِمَةُ اللَّهِ هِي الْعُلْيا وَاللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ؛ اگر او را ياري نکنيد، خداوند او را ياري کرد؛ (و در مشکلترين ساعات، او را تنها نگذاشت؛) آن هنگام که کافران او را (از مکه) بيرون کردند، در حالي که دومين نفر بود (و يک نفر بيشتر همراه نداشت)؛ در آن هنگام که آن دو در غار بودند، و او به همراه خود مي‌گفت: «غم مخور، خدا با ماست!» در اين موقع، خداوند سکينه (و آرامش) خود را بر او فرستاد؛ و با لشکرهايي که مشاهده نمي‌کرديد، او را تقويت نمود؛ و گفتار (و هدف) کافران را پايين قرار داد، (و آنها را با شکست مواجه ساخت؛) و سخن خدا (و آيين او)، بالا (و پيروز)است؛ و خداوند عزيز و حکيم است!» لذا در اینکه شخص همراه پیامبر(ص) چه کسی بوده است اختلاف وجود دارد. مشهور این است که در زمان هجرت پیامبر(ص) از مکه به مدینه، ابوبکر همراه پیامبر(ص) بوده و زمانی که پیامبر(ص) در غار بوده اند، ابوبکر نیز همراه ایشان بوده است. البته تردیدهایی نیز در این مساله وجود دارد و بنابر شواهدی روشن می شود که ابوبکر بن ابی قحافه یار غار پیامبر(ص) نبوده است بلکه یار غار، ابی بکر یعنی عبدالله بن بکر بن اریقط بوده است. و تشابه اسمی یا مسائل دیگری مساله را متشابه کرده است. در ذیل به برخی از شواهد اشاره می کنیم: 1-طبق بعضی نقل ها عبدالله بن بكر بن اریقط كه در راه مهاجرت راهنما و راه بلد آن حضرت بوده است در غار همراه پیامبر(ص) بوده اند.[2] 2- خود ابوبكر هیچ كجا این جریان را به زبان نیاورده و در هیچ كتابی از اهل سنت به این قضیه اعتراف نشده است. در حالی که اگر چنین بود، ابوبکر حتما برای بیان فضیلت خود این قضیه را بیان می کرد. چنانچه ابوبكر در روز سقیفه به كمتر از آن اشاره كرد ولی به یار غار بودن هیچ اشاره ای نداشته است.[3] 3- بعضی از بزرگان علمای اهل سنت مانند عسقلانی كه جایگاهی عالی در بین علمای اهل سنت دارد، گفته است: از تابعین كسانی بودند كه منكر ارتباط داشتن آیه غار با ابوبكر بودند، همانند مومن طاق.[4] 4- عائشه با صراحت تمام می گوید: هرگز آیه ای در حق ما نازل نشده است.[5] در حالی که ابوبکر پدر عایشه است و درباره همراه پیامبر (ص) در غار آیه ای نازل شده است. 5- معروف است كه ابوبكر در مدینه به استقبال پیامبر(صلی الله علیه و آله) آمد و این بدان معناست كه ابوبكر همراه آن حضرت نبوده است. 6- قیافه شناسی كه با كفار در تعقیب پیامبر(صلی الله علیه و آله) بود فقط جای پای پیامبر( صلی الله علیه و آله) را دید و هیچ كجا ثبت نشده كه سخنی از ابوبكر به میان بیاورد[6] و از یحیی بن معین تشكیك در آن فهمیده می شود.[7] 7- طبق روایت بخاری و دیگران، ابوبكر جزو اولین گروه از مهاجرین بوده و قبل از پیامبر(صلی الله علیه و آله) وارد مدینه شده و در نماز جماعت گروه اول از مهاجرین شركت می كرد.[8]

پی نوشتها:

[1] ر.ك: تفسير الميزان ، ج 9 ، ص 393

[2]. البدایة و النهایة،ج3، ص176.

[3]. البدایة و النهایة،ج6، ص 205.

[4]. لسان المیزان، ج5، ص115.

[5]. صحیح بخاری، ج6،ص42 -- تاریخ ابن الاثیر،ج3،ص199-- البدایة و النهایة،ج8،ص96 -- الاغانی،ج16،ص90

[6]. فتوح البلدان، ج1، ص64

[7]. تهذیب الكمال،ج29،ص26

[8]. صحیح بخاری، ج1،ص128 -- كتاب الاذان، ج4،ص240 -- كتاب الاحكام باب استقضاء الموالی واستعمالهم-- سنن البیهقی، ج3، ص89 -- فتح الباری،ج 13،179 -- و ج7،ص261 و 307.