آیه تطهیر و ضمیر جمع مذکر

در آیه تطهیر، یکی از دلایلی که ذکر شده تا آیه مربوط به پنج تن باشد نه همسران پیامبر، تبديل شدن ضميرهاى «جمع مؤنّث» به «جمع مذكر» است؛ در حالی که نام حضرت فاطمه (سلام الله علیها) هم مؤنث است، پس چرا از جمع مذکر استفاده شده است؟
«وَ قَرْنَ في‏ بُيُوتِكُنَّ وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِيَّةِ الْأُولى‏ وَ أَقِمْنَ الصَّلاةَ وَ آتينَ الزَّكاةَ وَ أَطِعْنَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ إِنَّما يُريدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهيرا»؛ و در خانه‏ هاى خود بمانيد، و همچون دوران جاهليّت نخستين (در ميان مردم) ظاهر نشويد، و نماز را برپا داريد، و زكات را بپردازيد، و خدا و رسولش را اطاعت كنيد؛ خداوند فقط مى ‏خواهد پليدى و گناه را از شما اهل بيت دور كند و كاملًا شما را پاك سازد.(1) بیان تفسیری: اگر کسی بخواهد مراد از اهل بیت در این آیه را منحصر در همسران پیامبر (صلی الله علیه و آله) بداند، این نظر باطل و نادرست است؛ زیرا با ضمیر «علیکم» نمی سازد و اگر چنین بود باید «علیکن» می آمد نه «علیکم».(2) به بیان دیگر؛ خطاب در «علیکم» و «یطهرکم» نمی تواند مخصوص همسران پیامبر باشد، زیرا ضمیر «کم» در جایی استفاده می شود که یا خطاب به مردان باشد و یا جمعی از زنان و مردان که مردان آن بیشتر از زنان باشد.(3) نکته: در جمع اهلبیت (علیهم السلام) که غلبه با مردان است، استفاده از ضمیر جمع مذکر، کاملا صحیح و مطابق با قواعد ادبیات عرب است. بنابر این: اگر کسی بخواهد بگوید این فراز از آیه، مختص به همسران پیامبر است و غیر از همسران را شامل نمی شود لذا حضرت علی، فاطمه، حسن و حسین (علیهم السلام) جزو آیه نیستند؛ با این استدلال (ضمیر جمع مذکر)، ادعای او رد و باطل می شود. مطلب مهم: ضمیر مذکر بودن، همه دلیل برای شمول آیه به اهلبیت (علیهم السلام) نیست، بلکه دلیل اصلی، روایات بسیار زیادی است که از شیعه و سنی نقل شده است. با توجه به این روایات بسیار، بیشتر عالمان مسلمان اعم از سنی و شیعه، حضرت علی، فاطمه، حسن و حسین (علیهم السلام) را جزو این آیه و حتی «اكثريت علماى اسلام اعم از شيعه و اهل سنت، آن را محدود به این پنج تن می دانند.»(4) عمده فرق بین نظر شیعه و اهل سنت در این است که شیعه با توجه به ادله مختلف، آیه را دال بر عصمت و مختص حضرات معصومین می داند، ولی اهل سنت که قائل به عصمت نیستند، همسران پیامبر را نیز داخل می دانند. بنابر این: دلیل اختصاص آیه شریفه به اهلبیت (علیهم السلام) ادله مختلف، بویژه روایات بسیاری است که در این زمینه وارد شده است. اگر كسى بگويد: اين روايات بيش از اين دلالت ندارد كه على و فاطمه و حسنين (علیهم السلام) نيز مشمول آيه هستند و اين منافات ندارد با اين كه همسران رسول خدا نيز مشمول آن باشند، چون آيه شريفه در سياق خطاب به آنان قرار گرفته. در پاسخ مى ‏گوييم: بسيارى از اين روايات و بخصوص آنچه از ام سلمه ـ كه آيه در خانه او نازل شده ـ روايت شده است، تصريح دارد بر اين كه آيه مخصوص همان پنج تن است، و شامل همسران رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نيست.(5) اگر كسى بگويد: آن روايات بايد به خاطر ناسازگارى‏ اش با صريح قرآن طرح شود، چون روايت هر قدر هم صحيح باشد، وقتى پذيرفته است كه با نص صريح قرآن منافات نداشته‏ باشد، و روايات مذكور مخالف قرآن است، براى اين كه آيه مورد بحث دنبال آياتى قرار دارد كه خطاب در همه آن ها به همسران رسول خدا (صلی الله علیه و آله) است، پس بايد خطاب در اين آيه نيز به ايشان باشد. در پاسخ مى ‏گوييم: همه حرف ها در همين است، كه آيا آيه مورد بحث، متصل به آن آيات و تتمه آن ها است يا نه؟ چون رواياتى كه بدان اشاره شد، همين را منكر است، و مى ‏فرمايد آيه مورد بحث به تنهايى، و در يک واقعه جداگانه نازل شده، و حتى در بين اين هفتاد روايت، يک روايت هم وجود ندارد كه بگويد آيه شريفه دنبال آيات مربوط به همسران رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نازل شده و حتى احدى هم از مفسرين اين حرف را نزده‏ اند، حتى آن ها هم كه گفته‏ اند آيه مورد بحث مخصوص همسران رسول خدا (صلی الله علیه و آله) است (مانند عكرمه و عروه) نگفته ‏اند كه آيه در ضمن آيات نازل شده است. پس آيه مورد بحث، از جهت نزول، جزو آيات مربوط به همسران رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و متصل به آن نيست.(6)

__________

(1) احزاب/ 33.

(2) ر.ک: طباطبایی، تفسير الميزان، ترجمه موسوی همدانی، ج ‏16، ص 463.

(3) ر.ک: قرشی، تفسير احسن الحديث، ج ‏8، ص 354.

(4) مکارم شیرازی و همکاران، تفسير نمونه، ج ‏17، ص 301.

(5) ترجمه تفسير الميزان، ج ‏16، ص 465.

(6) همان، ص 466.

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمائید