آیا در زمان حكومت اسلامی پیامبر (ص) و حضرت علی (ع) نیز حجاب اجباری بوده و برخورد می شد؟

برای روشن شدن جواب، باید به این مطالب توجه كرد:

حكم پوشش اسلامی با نزول این آیه از قرآن اعلام گردید: « وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ یغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَیحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا یبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْیضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُیوبِهِنَّ وَلَا یبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ أَوْ آبَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ أَوْ أَبْنَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِی إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِی أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائِهِنَّ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَیمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِینَ غَیرِ أُولِی الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِینَ لَمْ یظْهَرُوا عَلَى عَوْرَاتِ النِّسَاءِ وَلَا یضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِیعْلَمَ مَا یخْفِینَ مِنْ زِینَتِهِنَّ وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِیعًا أَیهَ الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ[نور/۳۱] و به زنان با ایمان بگو چشمهای خود را (از نگاه هوس‌آلود) فروگیرند، و دامان خویش را حفظ کنند و زینت خود را - جز آن مقدار که نمایان است- آشکار ننمایند و (اطراف) روسری‌های خود را بر سینه خود افکنند (تا گردن و سینه با آن پوشانده شود)، و زینت خود را آشکار نسازند مگر برای شوهرانشان، یا پدرانشان، یا پدر شوهرانشان، یا پسرانشان، یا پسران همسرانشان، یا برادرانشان، یا پسران برادرانشان، یا پسران خواهرانشان، یا زنان هم‌کیششان، یا بردگانشان [=کنیزانشان‌]، یا افراد سفیه که تمایلی به زن ندارند، یا کودکانی که از امور جنسی مربوط به زنان آگاه نیستند؛ و هنگام راه رفتن پاهای خود را به زمین نزنند تا زینت پنهانیشان دانسته شود (و صدای خلخال که برپا دارند به گوش رسد). و همگی بسوی خدا بازگردید ای مؤمنان، تا رستگار شوید!»

 در این آیه با جمله «وَلْیضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُیوبِهِنَّ» پوشش اسلامی بیان شده است. این جمله می گوید: زنان مؤمن روسری خودشان را طوری كنند كه گریبانشان با این روسری پوشانده شود و در نتیجه گوشها، گوشواره ها، گردن و سینه پوشانده شود.

در شأن نزول این آیه در روایت حضرت امام باقر(ع) آمده است: یكی از جوانان مدینه با یكی از زنان مدینه روبرو شد. در آن زمان زنان روسری خود را به پشت گردن می انداختند. وقتی كه آن زن از كنار این جوان گذشت، به آن زن خیره شد و از پشت سر به او نگاه می كرد. این جوان در پی او راه افتاد و داخل كوچه ای شد و در حال راه رفتن، استخوان یا شی ای که از دیوار بیرون زده بود، به او اصابت كرد و زخمی شد. او پیش خود گفت: باید خدمت پیامبر اسلام(ص) برسم و داستان را برای او بگویم. آن جوان نزد پیامبر آمد و پیامبر فرمود: چه شده است؟! در این حال جبرئیل نازل شد و این آیه را برای پیامبر آورد.[۱]

 از این آیه و حدیث، وضع پوشش زنان عرب جاهلی به دست می آید. زنان جاهلی، پیراهنی می پوشیدند كه سینه اش باز می ماند، روسری آنها تنها سر را می پوشانید و ادامه روسری از پشت گوشها به پشت گردن انداخته می شد و در نتیجه گاهی برخی زینتهای آنها دیده می شد. آیه شریفه نازل شد و دستور داد كه روسری خود را طوری بپوشند كه گوش، گردن، سینه و زینتهای آنها دیده نشود و مسلمانان پس از نزول آیه، به آن عمل كردند.[۲]

 زنان عرب جاهلی یك روسری دیگری هم داشتند كه بزرگتر از روسری معمولی بود. این روسری از چادر كوچكتر و از روسری معمولی بزرگتر بود. روسری بزرگ مخصوص بیرون بود. استفاده از روسری بزرگ در آن زمان، دو جور بوده است. برخی از آن به عنوان لباس تشریفاتی استفاده می كردند ولی برخی از زنان به عنوان پوشش استفاده می كردند همانطوری كه در عصر ما در ایران چادر به دو صورت به كار می رود. برخی آن را به عنوان پوشش كاملتر به كار می برند و برخی فقط به عنوان تشریفات به كار می برند و هیچگونه پوششی به حساب نمی آید. آیه ۵۹ سوره احزاب نازل شد و به زنان مؤمن دستور داد كه روسری بزرگ را به عنوان پوشش كاملتر به كار ببرند و مسلمانان از آن زمان به بعد چنین كردند. در آیه ۵۹ سوره احزاب آمده است: «... يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِن جَلاَبِيبِهِنَّ ...» جلابیب، جمع جلباب و به معنای لباسی است كه از روسری معلمولی بزرگتر و از چادر و عبا كوچكتر است،[۳]

این آیه در صدد بیان حكم دیگری در مورد پوشش نیست بلكه این آیه تأكید است بر عمل كردن به آیه سوره نور كه حكم پوشش اسلامی را بیان می كند[۴] بنابراین زنان عربی، لباس خاصی داشتند و با نزول حكم اسلامی پوشش، خود را بر اساس پوشش اسلامی پوشاندند و زنان مؤمن این حكم را خوب مراعات می كردند و خود را در برابر مردان نامحرم می پوشاندند.

در روایتی از عایشه آمده است:
« ما رایت نساء الانصار، لما نزلت هذه الایه قامت کل واحده الی مرطها المرحل فصدعت منه صدعۀً، فاختمرن، فأصبحن کان علی رؤسهن الغربان[۵] من برتر از زنان انصار ندیدم، همین که آیات سوره نور نازل شد یک نفر از آنان دیده نشد که مانندسابق بیرون بیاید، سر خود را با روسریهای مشکی می پوشیدند گوئی کلاغ روی سرشان نشسته است.»

 توجه داشته باشید كه هدف اساسی این است كه مردان و زنان طوری عمل كنند كه فساد آور نباشد و آنانكه به حقیقت، دین اسلام را پذیرفتند، آنگونه عمل می كردند كه دین دستور داده بود. اگر زن یا مرد، پوششی به خود بگیرد كه زبان حال آن پوشش، دعوت به فساد باشد، این پوشش، اسلامی نیست حتی اگر به صورت ظاهر هم اسلامی باشد همان طوری كه اگر كسی نماز بخواند و هدفش ریا باشد، آن نماز نماز نیست گرچه بصورت ظاهر هم نماز باشد. بر این اساس هم مردان و هم زنان باید در پیاده كردن پوشش اسلامی به هدف اساسی دین اسلام توجه كنند. البته به این مطلب توجه بكنیم كه شكل لباس، در عصر ها و زمانهای مختلف، متحول می شود ولی آن هدف اساسی همواره ثابت است. اگر لباس، لباس باشد كه دعوت به فساد نكند و آن مواضعی كه باید پوشانده شود، پوشانده شود، در این صورت، آن لباس اشكالی نخواهد داشت و چنین نیست كه در همه كشورها و همه شهرها لباس همه مردم یكسان باشد. سلیقه ها، عادتها، فرهنگها و شرائط جغرافیائی متفاوت است و به خاطر همین، لباس ها هم متفاوت است.

تردیدی نیست كه حجاب یكی از ضروریات دین اسلام و بی حجابی جزء منكرات شمرده می شود و آیات و روایات فراوانی كه در زمینه فریضه امر به معروف و نهی از منكر آمده، بر این تأكید دارند كه باید با تظاهر گناه و فساد با شرائطش مبارزه شود. یكی از آن ها پدیده بی حجابی است. و این دستور به صورت یك قضیه حقیقی و قانون ملی الهی بیان شده و همگان را در گستره خود قرار می دهد، پیامبر(ص) و امیرالمؤمنین(ع) نیز از این قانون مستثنی نیستند.

لذا آن چه مهم است رعایت مراتب امر به معروف و نهی از منكر و چگونگی اجرای آن می باشد كه در زمان پیامبر(ص) و بعد از آن در میان دینداران معمول بوده است به طوری كه مردم به طور زبانی تذكر می دادند و با بیان آیات و روایات هشدار می دادند.

آنچه مسلم است چه در عصر نبی اكرم(ص) و چه در عصر حضرت علی(ع)، مسأله امر به معروف ونهی از منكر اجرا می‏گشته و در حد امكان جلوی بی‏حجابی و بدحجابی گرفته می‏شد. اینكه تا چه حد ممكن بوده، بستگی به میزان قدرت اجرایی آن بزرگواران داشته است.

پی نوشت ها :
[۱]. وسائل الشیعه۷ ج ۱۴، ص ۱۳۸، باب ۱۰۴، ح ۴، مقدمات نكاح، تفسیر صافی، ج ۲، ص ۱۶۵، چاپ دو مجلدی، تفسیر برهان، ج ۳، ص ۱۲۹، چاپ رحلی، المیزان، ج ۱۵، چاپ بیروت، عربی، طبع دوم، ص ۱۱۶ و تفسیر نمونه، ج ۱۴، ص ۴۳۵.
[۲]. مسأْله حجاب، چاپ ۵۲، ۱۳۷۹، ص ۱۳۹، تفسیر نمونه، ج ۱۴، ص ۴۴۰، المیزان، ج ۱۵، ص ۱۱۶، تفسیر كشاف، ج ۳، ص ۲۳۱.
[۳]. مسأله حجاب، ص ۱۷۴، چاپ ۳۸ و تفسیر نمونه، ج ۱۷، ص ۴۲۶ به بعد.
[۴]. مسأله حجاب، ص ۱۷۸، چاپ ۳۸ و تفسیر نمونه، ج ۱۷، ص ۴۲۶ به بعد.
[۵]. کشاف، ج۳،ص ۲۳۱، حجاب از دیدگاه قران و سنت، ص ۱۸.