مختار ثقفی ، بهشتی یا جهنمی

پرسش:

آیا مختار ثقفی جهنمی است؟ اگر هست چرا؟ و اگر نیست پس چرا امام صادق(علیه‌السلام)گفته مختار چون محبت خلفا را در دل داشته جهنمی است ولی امام حسین(علیه‌السلام) شفاعت او را می‌کند؟

پاسخ:

روایت مورد اشاره در سؤال این است: امام صادق(علیه‌السلام) فرمودند: پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) از پل صراط می‌گذرند و حضرت علی(علیه‌السلام) و امام حسن(علیه‌السلام) پشت سر ایشان و سپس امام حسین(علیه‌السلام) هنگامی که به وسط پل صراط می‌رسند، مختار (که در عذاب دوزخ است) ندا می‌دهد: یا اباعبدالله من خون خواه شما بودم؛ پیامبر(صلی الله علیه و آله) می‌فرمایند: ای حسین! جواب او را بده؛ سپس امام حسین(علیه‌السلام) همچون عقابی، مختار را از دوزخ نجات می‌دهند. و چه بسا اگر قلب مختار شکافته می‌شد، حب آن دو خلیفه در آن آشکار می‌شد.(۱) آیت الله خوئی، در کتاب خود این روایت را از لحاظ سندی ضعیف و فاقد اعتبار دانسته است.(۲)

از جمله گزارشاتی که در مدح او نقل شده می‌توان به این موارد اشاره کرد:
امام باقر(علیه‌السلام) فرمودند: «مختار را بد نگویید که او دشمن ما را کشت و انتقام خون ما را گرفت.»(۳) در جای دیگر حضرت به پسر مختار می‌فرماید: «خدا پدرت را بیامرزد، حق ما را از هر که بر او حق داشتیم گرفت.»(۴) و همچنین زمانی که سر عبیدالله بن زیاد را به مدینه نزد امام سجاد(علیه‌السلام) آوردند امام فرمودند: «هیچ کس از بنی هاشم نبود مگر اینکه به مختار درود فرستاد و در حق وی دعا کرد و نسبت به وی سخن نیک گفت.»(۵)

ابن عباس نزد دشمنان مختار در وصف وی می‌گوید: «او کسی است که قاتلان ما را کشته، انتقام خون ما را گرفته، دل‌های ما را تسکین داده و پاداش چنین کسی از سوی ما این نیست که او را دشنام دهیم.»(۶).
شرایط سیاسی و جو اختناق بعد از قیام امام حسین(علیه‌السلام) از طرف دستگاه خلافت بر علیه امام سجاد(علیه‌السلام) و اهل بیت بسیار شدید و خطرناک بوده و آن حضرت عملا نه در هیچ قیامی شرکت کردند و نه از هیچ قیامی حمایت کردند، با اینحال می‌توان گفت نهضت مختار با مشورت و اجازه امام صورت گرفت و در حقیقت آن حضرت از طریق محمد حنفیه رهبری آن را به عهده داشت. آیت الله خویی به این مطلب نیز اذعان کرده و فرموده است: «از بعضی روایات چنین برمی‌آید که نهضت مختار و حرکت او با اجازه خاص حضرت سجاد (علیه‌السلام) بوده است.»(۷)

در نهایت باید گفت مختار ثقفی شخصیتی است که در تاریخ دشمنان متعددی داشته است. دشمنان وی عبارتند از زبیریان، امویان، اشراف کوفه و تبار قاتلین امام حسین(علیه‌السلام) که مختار انتقام شهادت امام حسین(علیه‌السلام) را از آنان گرفت. به نظر می‌رسد روایات مدح بر ذم رجحان و برتری دارد و دشمنان او برای بی‌اعتبار کردن وی این روایات را ساخته باشند.

پی نوشت‌ها:
۱. شیخ طوسی، تهذیب‌الأحکام، تهران، ۱۳۶۵ش. ج۱، ص۴۶۷، ح ۱۵۲۸. عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ(علیه‌السلام) قَالَ لِی: "یجُوزُ النَّبِی(صلی الله علیه و آله) الصِّرَاطَ یتْلُوهُ عَلِی وَ یتْلُو عَلِیاً الْحَسَنُ وَ یتْلُو الْحَسَنَ الْحُسَینُ فَإِذَا تَوَسَّطُوهُ نَادَی الْمُخْتَارُ الْحُسَینَ(علیه‌السلام): یا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ(علیه‌السلام) إِنِّی طَلَبْتُ بِثَارِکَ فَیقُولُ النَّبِی(صلی الله علیه و آله) لِلْحُسَینِ(علیه‌السلام): أَجِبْهُ؛ فَینْقَضُّ الْحُسَینُ(علیه‌السلام) فِی النَّارِ کَأَنَّهُ عُقَابٌ کَاسِرٌ فَیخْرِجُ الْمُخْتَارَ حُمَمَةً وَ لَوْ شُقَّ عَنْ قَلْبِهِ لَوُجِدَ حُبُّهُمَا فِی قَلْبِهِ"
۲. خویی، معجم الرجال، ج۱۸ ص۱۰۰
۳. عالمی، محمدعلی، حسین نفس مطمئنه، تهران، انتشارات هاد، چاپ اول، ۱۳۷۲، ص۳۹.
۴. مجلسی. بحارالانوار، بیروت، مؤسسه وفاء، چاپ دوم، ۱۴۰۳، ج۴۵، ص۳۵۱.
۵. محمد بن سعد. طبقات الکبری، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، ۱۴۰۵، ج۵، ص۲۸۵.
۶. بلاذری، انساب الاشراف، بیروت، ۱۳۹۷، ج۲، ص۲۸۷
۷. خویی، معجم الرجال، ج۱۸، ص۱۰۱.