راه های افزایش صبر چیست؟
صبر و استقامت عصاره همه فضیلتها و خمیرمایه همه سعادت ها و ابزار وصول به هر گونه خوشبختى است. انسان بدون صبر هم در جهات مثبت به جایى نمى رسد و هم در برابر عوامل منفى شکست مى خورد، چرا که صابر نبودن مساوى با شکست است. به همین دلیل کلید اصلى پیروزى ها، صبر است.
به طور کلی برای تقویت صبر و بردباری راه های مختلفی وجود دارد، در ذیل به برخی اشاره می شود:
۱. تقویت پایه های ایمان:
هر قدر ایمان انسان به حکمت و رحمت پروردگار بیشتر باشد، صبر او نیز افزونتر خواهد بود. امیرمؤمنان (علیه السلام) میفرماید: «اساس و ریشه صبر، ایمان و یقین خوب نسبت به خداوند است».(1)
۲. رابطه با خدا:
انسان در پرتو یاد خدا و نماز ارادهای نیرومند و ایمانی استوار پیدا میکند و همة مشکلات برای او آسان میگردد. قرآن مجید میفرماید: «وَاسْتَعِينُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلَو ةِ وَإِنَّهَا لَكَبِيرَةٌ إِلَّا عَلَى الْخَشِعِينَ؛(2) در زندگی از صبر و نماز کمک بگیرید، هر چند این کار جز برای خاشعان سنگین و گران است».
امام صادق (علیه السلام) فرمود: «هنگامی که مشکل مهمی برای علی(علیه السلام) پیش می آمد، به نماز بر می خاست، سپس این آیه را تلاوت میفرمود».(3)
۳. شناخت راز و رمز مشکلات:
اگر کسی بداند که وجود بلا و مصیبت در زندگی بشر چه اثری دارد، آن را با آغوش باز میپذیرد، در روایات معصومین (علیهم السلام ) از شداید به عنوان الطاف خداوندی یاد شده است.
۴. توجه به آثار اخروی صبر:
توجه به پاداش اخروی صبر، سختی مشکلات را شیرین و آسان می سازد. در این باره روایات زیادی از معصومیان رسیده است. امام صادق (علیه السلام) میفرماید: «هر کس از مؤمنان که به بلایی گرفتار شود و صبر کند، برای او اجر هزار شهید است».(4)
۵. توجه به گذرا بودن بحرانها:
مشکل و محنت روزگار هر چه باشد، مقطعی و گذرا است. قرآن مجید به همه افراد نوید میدهد که همیشه کنار سختیها آسانی وجود دارد.«فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْراً؛(5) پس (بدان كه) با هر سختى آسانى است.»
۶. توجه به افراد پایین دست:
نظر افکندن به کسانی که با مشکلات بزرگتری دست به گریبان هستند، تحمل شدائد را آسان تر میسازد.
۷. الگو پذیری از اولیای خدا:
با بررسی اجمالی زندگانی بزرگان در مییابیم که آن ها همواره با مشکلات رو به رو بودهاند. با الگوگیری از بزرگان میتوان شیوه مقابله با مشکلات را آموخت. این موضوع را خداوند به پیامبر گوشزد میکند و میفرماید: «فَاصْبِرْ كَمَا صَبَرَ أُوْلُواْ الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ؛(6) پس (اى پيامبر!) صبر كن همان گونه كه پيامبران اولوا العزم صبر كردند!».
۸. آمادگی روحی:
اگر کسی دنیا را آن طور که هست بشناسد، در پیش آمدهای ناگوار زندگی خود را نمی بازد، چون میداند جهان طبیعت، سرای دگرگونی و تحول است و فراز و نشیب فراوانی دارد. همه افراد خواه ناخواه با حوادث مواجه میشوند.
۹. توجه به آثار جسمانی صبر:
صبر و شکیبایی در برابر حوادث زندگی تنها جنبه اخلاقی ندارد، بلکه از نظر بهداشت و سلامت جسم نیز فوق العاده مؤثر است. افراد ناشکیبا عمری کوتاه و توأم با انواع بیماریها و از جمله بیماریهای قلبی و عصبی دارند، در حالی که صابران از عمری طولانی برخوردارند.
در پایان، داستان جالبی از بزرگمهر را که مناسب با موضوع است نقل میکنیم:
میگویند: انوشیروان، بزرگمهر را زندانی کرد. پس از چند روز، انوشیروان شخصی را فرستاد تا از حالش جویا شود. فرستاده انوشیروان او را خوشحال دید، علتش را جویا شد، بزرگمهر دلیلش را استفاده از معجون شش ماده ای دانست و گفت: این معجون مرا سرحال کرده است و آن ها عبارتند از:
۱- توکل بر خدا،
۲ - بی تابی مشکلی را حل نمیکند،
۳ - صبر به کمک انسان میآید،
۴ - اگر صبر نکنم چه کنم؟
۵ - مشکلاتی بیش از مشکل من وجود دارد،
۶- ستون به ستون فرج است.(7)
به منظور تحصیل سعه صدر و افزایش تحمل و صبر باید همانند دیگر برنامه های تغییر رفتار به صورت جدی، دقیق و کامل به دستور عمل های زیر عمل کنید. توصیه های مؤکد ما در این باره:
۱- ذکر«لا حول و لا قوه الا بالله» را زیاد بر زبان جاری سازید.
۲- به منظور تقویت اراده و حفظ سعه صدر، از تفریحاتی همانند صحرانوردی، کوهنوردی، شنا، اسب سواری، پیاده روی در صبح زود بهره گیرید.
۳ - پیش از انجام هر کارى به جنبه ها و آثار مثبت و منفى آن توجه کنید، زیرا با آگاهى از زیانها یا منافع کارى، انگیزه براى ترک یا انجام کار بیشتر مى شود و به طور طبیعى اراده قوى و صبر مى گردد.
۴- همواره سعى کنید با خواسته هاى نفسانى و عادتهاى ناپسند مبارزه کنید.
۵- خود را به انجام وظایف و تکالیف دینى مقید نمایید. همواره سعى کنید نماز خود را اول وقت بخوانید، حتى اگر مشغول نوشتن مطالبى باشید که فقط چند سطر یا کلمه اى از آن باقى مانده باشد یا با کسى مشغول صحبت کردن هستید، آن را رها کنید و خواسته و میل درونى خود را فداى اراده انسانى خود سازید. انجام تکالیف و عباداتى همچون نماز در اول وقت و روزه و حج و جهاد و صدقه و انفال مالى، باعث تقویت اراده مى گردند.
۶- همواره در مقابل سختىها و ناملایمات زندگى (کار و تحصیل و غیره) بردبار باشید و استقامت به خرج دهید.
۷ - نفس انسان، مخصوصا جوانان به خواب بعد از اذان صبح تمایل دارد، جهت تقویت اراده با این میل نفسانى مبارزه کنید.
۸ - پیوسته به خود تلقین کن که من اراده اى قوى دارم و توان مبارزه با خواسته هاى نفسانى خویش و هم چنین غلبه بر مشکلات و مصایب را دارم. از شکست خوردن نمى هراسم. اگر موفق نشدم، با کسب تجربه و انرژى و نشاط بیشتر مجددا اقدام مى کنم تا به هدف و مقصد خود برسم. من توانایى رسیدن به هدف و برطرف کردن موانع و مشکلات را دارم.
۹ - کارى را که شروع کردید، با حوصله و دقت به پایان برسانید. از رها کردن یا سر هم بندى آن بپرهیزید.
۱۰ - فکر خود را هم زمان به چند کار مشغول نکنید. سعى کنید همواره توجه شما به یک کار معطوف گردد.
۱۱ - تدبیر، نظم و انظباط را در همه امور زندگى خود جارى سازید. با برنامه ریزى دقیق و منطقى، کارهاى خود را پیش ببرید. در برنامه ریزى جایى براى انعطاف و جایگزین کردن امور غیر قابل پیش بینى بگذارید.
۱۲- همیشه فضای ذهنی و روانی خود را برای شنیدن و دریافت رفتارهای نابجا و خلاف انتظار آماده سازید. به این معنا که همیشه انتظار داشته باشید دیگران با شما به بدترین شکل برخورد داشته باشند. خود را برای تحمل آن آماده کنید.
(1). غرر الحكم و درر الكلم، عبدالواحد بن محمد التميمي، مكتب الإعلام الإسلامي - قم، ۱۳۶۶ ه. ش، ص ۲۸۱.
(2). بقره (۲) آیه ۴۵.
(3). مكارم شيرازى ناصر، تفسير نمونه، دار الكتب الإسلامية،تهران،۱۳۷۴، ج ۱، ص ۲۱۹.
(4). ری شهری، میزان الحکمه، دار الحدیث، قم، ۱۴۱۶، چاپ اول، ج ۲، ص ۱۵۶۰.
(5). انشراح(۹۴) آیه ۵.
(6). احقاف(۴۶) آیه ۳۵.
(7). محدث قمی، سفینة البحار، انتشارات اسوه، ۱۴۲۲ه ق، ج ۵، ص ۲۵.
