اهمیت رعایت حقوق حیوانات در اسلام

فقه پویای اسلامی، همان طور که برای هر مخلوقی حرمت و حقی قائل است برای حیوانات نیز حقوقی را تعریف کرده که به عهده انسان ها نهاده شده است. بخشی از این حقوق را که مطابق احادیث روایت شده از کتاب «مفاتیح الحیاة» تألیف آیت الله جوادی آملی برگزیده شده است، در ادامه می خوانید.

اهمیت حقوق حیوان
به گواهی آیات و سخنان پیشوایان معصوم (که درود خدا بر آنان باد) حیوانات نیز از شعوری مطابق با وجود حیوانی خود بهره مند و دارای احساسات و عواطف اند، از همین رو حرمت دارند. آدمیان هم در برابر بهره برداری از آن ها به رعایت احترام ذاتی و حق حیات آن ها مکلف اند و از سوی پروردگار حقوقی بر عهده دارند و فقه اسلامی یک نوع از حقوق واجب بر انسان را حقوق حیوانات دانسته است.
امام صادق علیه السلام (که درود خدا بر او باد) فرمود: «هر چند خدا حیوانات را بی ادراک آفرید، اما چهار خصلت را به آن ها عنایت کرد: شناخت خالق خود، شناخت چگونگی پی جویی روزی، شناخت نر از ماده و ترس از مرگ.»
بدیهی ترین حقوق آن ها که مقتضای حق حیات آن هاست، آماده سازی آب، غذا، مکان مناسب و تامین آرامش و امنیت شبانه است. مصون داشتن حیوان از آزار و اذیت در بهره برداری و وارد نکردن صدمه و آسیب بر پیکر حیوان و حرمت گذاری حیوان از حقوقی است که شرع مقدس اسلام با تعبیر های گوناگون و در قالب احکام تکلیفی به آن ها سفارش کرده و حمایت از این حقوق را از مسلمانان خواسته است و رعایت آن ها بر مالک حیوان و دیگران و در مواردی بر حاکم شرع نیز واجب است. فقها آب و غذا دادن به حیوانات را در مواقع ضروری واجب و در غیر آن را مستحب شمرده اند.
امام کاظم علیه السلام (که درود خدا بر او باد) می فرماید: «خدا را درباره زبان بسته ها در نظر بگیرید. به آن حضرت عرض شد زبان بسته ها کدامند؟ فرمود: گوسفند، گربه کبوتر و امثال این ها.»

حق دوستی حیوان بر انسان
حیوانی که به دست انسان پرورش یافته به گونه ایی حق دوستی دارد که سزاوار توجه است، از این رو در فقه چنین آمده است: کراهت دارد انسان حیوانی را که خود پرورش داده سر ببرد.
محمد بن فضیل می گوید: «به امام رضا علیه السلام عرض کردم من قوچی را برای قربانی پرورش دادم و چون آن را گرفتم و برای ذبح خواباندم به من نگریست دلم برایش سوخت، سپس سرش را بریدم. آن حضرت فرمود: کار تو را نمی پسندم نباید حیوانی را بپروری، آن گاه سرش را ببری.»

تقدم برطرف کردن تشنگی حیوان
اگر حیوانی تشنه در معرض مرگ است و آب به اندازه ایی نیست که انسان هم حیوان را سیراب را کند و هم وضو بگیرد، حکم فقهی می گوید در برخی موارد باید حیوان را سیراب کند، و به جای وضو تیمم کند.
امیر مومنان علیه السلام (که درود خدا بر او باد) می فرماید: «پیامبر وضو می گرفت گربه ایی نزد او آمد پیامبر دانست که آن حیوان تشنه است، پیامبر ظرف آب را به سوی حیوان برد و آن آب را نوشید سپس پیامبر وضو گرفت.
امام صادق علیه السلام (که درود خدا بر او باد) فرمود: «زنی بدین سبب گرفتار عذاب الهی شد که گربه ایی را بست تا از تشنگی جان داد.»

پاداش سیراب کردن حیوان
از پیامبرصلی الله علیه و اله نقل شده که فرمود: «در سفر معراج چون به بهشت می نگریستم زن گنه کاری را دیدم و از حالش پرسیدم گفته شد وی از کنار سگی تشنه برلب چاهی می گذشت او برای سیراب کردن آن حیوان چادر خود را به درون چاه آویخت و چون آب چاه به آن نفوذ کرد با فشردن آن بر دهان سگ آن را سیراب کرد و خدا هم او را با این عمل آمرزید.
همچنین از رسول خدا  صلی الله علیه و اله پرسیدند آیا نیکی کردن به حیوانات پاداش دارد؟ فرمود: آری برای خنک کردن هر جگر تشنه پاداشی است.
امام باقرعلیه السلام (که درود خدا بر او باد) می فرماید: «خدای متعال سیراب کردن تشنگان را دوست دارد، و کسی که حیوان تشنه کام یا جز آن را سیراب کند خدا او را در روزی که جز سایه او نیست در سایه عرش خود جای می دهد. »

سفارش به تامین غذای حیوان
بر مبنای فقه اسلامی هر گاه کسی مالک حیوانی شود بر او واجب است نیازهای آن حیوان را بر آورد. در این حکم فرقی میان حیوان حلال گوشت یا حرام گوشت و پرنده و غیر پرنده نیست، زیرا حیوان تشنه و گرسنه می شود و حق حیات دارد.
امیر مومنان علیه السلام در شب نوزدهم ماه مبارک رمضان که مهمان دخترش ام کلثوم بود، درباره مرغابی خانه به دخترش فرمود: «دخترم، موجودی را که دربند کرده ایی زبانی ندارد تا هر گاه تشنه یا گرسنه شد نیاز خویش را بیان کند، پس خوراک و آبش را به موقع تامین کن یا آن را رها کن تا از گیاهان صحرا بخورد.»

اهمیت حمایت از حیوانات شیرده
توجه به حیوانات شیرده اهمیت بیشتری دارد، زیرا مراعات حقوق آن، ادای حق دو حیوان است و شیر خوار حیوان بر اثر ضعف جسمانی و خطرهایی که او را تهدید می کند و آسیب پذیری نیاز به حمایت بیشتری دارد.
یکی از یاران پیامبر نقل کرده است که شتری شیر ده را به رسول خداصلی الله علیه و اله هدیه کردند. ایشان فرمودند تا آن را بدوشم من نیز آن را سخت دوشیدم. آن حضرت که زیاده روی مرا در دوشیدن آن حیوان دید فرمود: «این گونه ندوش برای بچه او نیز سهمی بگذار . گاهی دوشیدن تمام شیر حیوان موجب اذیت خود حیوان نیز می شود.»
حمایت از حیوان شیر ده تنها به حیوان حلال گوشت اختصاص ندارد بلکه هر حیوانی مانند سگ که نگهداری آن اجمالا نهی شده، اگر شیر ده باشد مورد حمایت است. هنگام عزیمت سپاه اسلام برای فتح مکه، رسول خدا صلی الله علیه و اله سگی را دید که به خاطر بچه هایش زوزه می کشد و آن ها شیر مادرشان را می خوردند، به جعبل بن سراقه فرمود تا در برابر آن حیوان بایستد و از آن مراقبت کند تا مبادا سپاهیان که از آنجا می گذرند به آن حیوان و بچه هایش آسیبی برسد.