جنگ جمل

پرسش:

آیا اصحاب جمل مسلمان از دنیا رفتند؟ خوارج و اصحاب صفین چطور؟ 

پاسخ:

خوارج، جمع خارجی، و از خروج به معنای سرکشی و طغیان گرفته شده، و معادل فاسی آن «شورشیان» است؛ کلمه خرج هر گاه با حرف "علی" متعدی شود دو معنا دارد: 

 ۱. اعلان مبارزه با دیگری

 ۲. سرپیچی از فرمان والی وحاکم. 

گروه خوارج را بدان جهت به این نام خوانده‌اند که از فرمان علی(علیه السلام) تمرد کرده و علیه او شوریدند. البته خوارج را "مارقه" هم نامیده‌اند به این نام هم در روایات نبوی اشاره شده است و هم در سخنان امام علی(علیه السلام).(۱) 

شهید مطهری نیز می‌نویسد: 

 علی در دوران خلافتش سه دسته را از خود طرد کرد و با آنان به پیکار برخاست: اصحاب جمل که خود آنان را ناکثین نامید و اصحاب صفین که آن‌ها را قاسطین خواند و اصحاب نهروان یعنی خوارج که خود آن‌ها را مارقین می‌خواند(۲). 

نام خوارج از حدیث معروفی از پیامبر(صلی الله علیه و اله) اقتباس شده که فرمود: آنان از دین خارج می‌شوند; مانند خارج شدن تیر از کمان، (یمرّقون من الدین کما یمرق السَّهم من الرمیة)(۳) 

تمام سه گروهی که با امام علی(علیه السلام) جنگیدند، مسلمان بودند، گرچه انگیزه آنان متفاوت بود. درباره اینکه آیا مسلمان از دنیا رفتند، از برخی روایات استفاده می‌شود که مسلمان بودند. امام باقر(علیه السلام) از پدرش امام سجاد(علیه السلام) نقل می‌کند: که علی(علیه السلام) هیچ کدام از گروه‌هایی که با وی جنگ نمودند را نه مشرک می‌دانست و نه منافق بلکه حضرت می‌فرمود: آنان برادران ما بودند که به ما ستم کردند.(۴) عن جعفر، عن أبیه أن علیا (علیه‌السلام) لم یکن ینسب أحدا من أهل حربه إلی الشرک و لا إلی النفاق، ولکنه کان یقول: هم إخواننا بغوا علینا. 

اما از نظر فقهی فقها (با توجه به ادله مختلف) فتوا به کفر خوارج داده‌اند.(۵) 

از مطالبی که گفته شد به خوبی روشن گردید که خوارج با اصحاب جمل بسیار متفاوت هستند. خوارج از نظر اعتقادی، علی و یاران او و بسیاری از مسلمانان را کافر می‌دانستند و هر فردی که مرتکب کبیره می‌شد را از دایره اسلامی خارج می‌دیدند و ریختن خون آنان را مباح می‌شمردندو سایر عقائدی که داشتند و به آن اشاره شد، در صورتی که اصحاب جمل علی(علیه السلام) و دیگران را کافر نمی‌‌دانستند و همچنین مرتکب کبیره را کافر به حساب نمی‌‌اوردند در واقع خوارج آن زمان مشابه داعش و القاعده زمان خودمان بودند. 

پی نوشت‌ها: 

۱. فرق و مذاهب کلامی، علی ربانی گلپایگانی قم، دفتر تحقیقات و تدوین کتب درسی، وابسته به مر کز جهانی علوم اسلامی، ۱۳۷۷ش، ص۲۷۹. 

۲. مرتضی مطهری، جاذبه ودافعه علی(ع)، تهران حسینیه ار شاد، ۱۳۴۹، ص۱۱۱. 

۳. صحیح بخاری، ج۳، ص۱۳۲۱؛ صحیح مسلم، ج۲، ص۷۴۸. 

۴. وسائل الشیعة (آل البیت) - الحر العاملی، ج۱۵، ص۸۲ – ۸۳. 

۵. تحریر الوسیله، ج۱، فی بیان النجاسات، ص۱۱۸، مسئله.