اختلاف نقل در سال تولد حضرت فاطمه ( سلام الله علیها )
پرسش:
آیا درست است كه حضرت خدیجه (سلام الله علیها ) در ۶۳ سالگی، حضرت فاطمه(سلام الله علیها ) را به دنیا آورده است؟
پاسخ:
گرچه مشهور است كه سن حضرت خدیجه (سلام الله علیها ) در هنگام ازدواج چهل ساله بوده اما واقعیت آن است كه سن حضرت خدیجه ( سلام الله علیها ) به هنگام ازدواج با پیامبر( صلی الله علیه و اله ) به طور دقیق روشن نیست. در مورد زندگانی حضرت خدیجه ( سلام الله علیها ) همان گونه كه برخی از تاریخ پژوهان معاصر نوشته‌اند، از زندگانی آن بانوی بزرگ اسلام پیش از آن كه با پیامبر ( صلی الله علیه و اله ) ازدواج كند، جز گزارش‌ها و اشاره‌های كوتاه در دست نیست.(۱) نمی‌توان قاطعانه نظر داد كه سن او به هنگام ازدواج با پیامبر(صلی الله علیه و اله) چهل سال بوده است.
در مورد تاریخ ولادت حضرت فاطمه(سلام الله علیها ) نیز وضع به همین منوال است.(۲) در مورد میلاد حضرت فاطمه(سلام الله علیها) مورخان سال‌های گوناگون را گفته‌اند كه جملگی تقریباً محدود می‌شود به سال پنجم پیش از بعثت تا سال پنجم بعثت، اما همه گفته‌ها را می‌توان در سه قول خلاصه و جمع بندی نمود:
۱- پنجم پیش از بعثت: عموم سیره نویسان و مورخان اهل سنت مانند: محمد بن سعد، در كتاب طبقات الكبری، بلاذری در انساب الاشراف، ابن اثیر در الكامل، سال میلاد حضرت فاطمه ( سلام الله علیها )را پنجم پیش از بعثت نوشته‌اند.(۳)
طبق این قول اگر سن ازدواج حضرت خدیجه ( سلام الله علیها ) را هر یك از هشت قول مذكور فرض كنیم، معنایش این است كه در هنگام ولادت حضرت فاطمه(سلام الله علیها) سن حضرت خدیجه ( سلام الله علیها ) ۳۰، ۳۳، ۳۵، ۴۰، ۴۵، ۵۰، ۴۹و یا حد اكثر ۵۱ سال بود. در این فرض هیچ اشكالی به وجود نمیآید؛ چرا كه بارداری زنان در این محدوده زمانی معمول و متعارف است.
۲- حدود بعثت: برخی از نویسندگان شیعی مانند شیخ طوسی در مصباح المتهجد و ابن‌واضح یعقوبی در تاریخ یعقوبی، نیز برخی از نویسندگان اهل سنت مانند سیوطی در تفسیر درَالمنثور و حاكم نیشابوری در المستدرك علی الصحیحین و شمس الدین ذهبی در ذیل المستدرك علی الصحیحین نوشته‌اند: میلاد حضرت فاطمه ( سلام الله علیها ) در همان سال بعثت و یا یكی دو سال پیش یا پس از آن اتفاق افتاد.(۴)
طبق این قول در مورد میلاد حضرت فاطمه ( سلام الله علیها ) و اقوال گوناگون در مورد سن ازدواج حضرت خدیجه ( سلام الله علیها )، سن حضرت خدیجه ( سلام الله علیها )در هنگام به دنیا آوردن حضرت فاطمه(سلام الله علیها) بین چهل تا پنجاه و پنج سالگی قرار دارد. این باور هم اشكالی ندارد. چون عموم زنان تا پنجاه سالگی و زنان نَبْطی و قریشی تا چند سال بیشتر زاد و ولد دارند.
۳- پنجم بعثت: عده‌ای از نویسندگان شیعی مانند محمد بن یعقوب كلینی در كافی سال میلاد حضرت فاطمه(سلام الله علیها) را پنجم بعثت ذكر كرده‌اند.(۵) طبق این قول و آن پیش فرض در مورد سن حضرت خدیجه ( سلام الله علیها ) هنگام ازدواج(یعنی چهل سالگی)، نتیجه می‌گیریم سن حضرت خدیجه ( سلام الله علیها ) در هنگام ولادت حضرت فاطمه ( سلام الله علیها )، بین چهل و پنج تا شصت قرار دارد. البته روایتی نیز در این خصوص وجود دارد امام باقر(علیه السلام) می‌فرماید:
«وُلِدَت فاطمةُ بنت محمد بعد مبعث رسول الله بخمس سنین وتوفیت ولها ثمان عشرة سنة و خمسة و سبعون یوماً؛(۶)
فاطمه دختر حضرت محمد پنج سال بعد از بعثت متولد شد. چون‌دار فانی را وداع گفت، ۱۸ سال و دو ماه و نیم از عمرش می‌گذشت».
اگرچه در این سخن هم اشكال چندانی وجود ندارد، لیكن از این كه زنان (حتی زنان نبطی و قریشی) فرزندانشان را درسنین زیر شصت سالگی به دنیا می‌آورند و بارداری در شصت سالگی پدیده‌ای نادر است، بعید به نظر می‌رسد.
گریز از احتمال:
برای چاره جویی این احتمال بعید لزوما باید یكی از راه‌های زیر را طی كرد:
۱- دست كشیدن از قولی كه می‌گفت حضرت خدیجه ( سلام الله علیها ) در هنگام ازدواج چهل ساله بود؛
۲- نپذیرفتن قولی كه می‌گفت حضرت فاطمه(سلام الله علیها) در سال پنجم بعثت متولد شد.
۳- توجیه قول مشهور در مورد چهل ساله بودن حضرت خدیجه ( سلام الله علیها ) در هنگام ازدواج، به این كه شماره چهل در این مورد، به معنای حقیقی خود نیست، بلكه به معنای تقریبی و مجازی است. از این كه شماره چهل، عدد كاملی است، سیره نویسان آن را انتخاب كرده‌اند.(۷)
۴- پیامبر(صلی الله علیه و اله) خاتم انبیا است و سرآمد همه آنان، نیز دارنده كمالات وكرامات همه آنان. از این كه خداوند به پیامبران پیشین عنایت كرده و برخی از همسران شان در پیری صاحب فرزند شده بودند، بعید نیست آخرین دختر پیامبر( صلی الله علیه و اله ) از حضرت خدیجه ( سلام الله علیها )، در سنین بالاتر از سن متعارف، با عنایت و بركت ویژه الهی متولد شده باشد. این برای كسی كه به خدا و قدرت او باور و ایمان داشته باشد، دشوار نیست.
پی نوشت‌ها:
۱. شهیدی، سید جعفر، زندگانی فاطمه زهرا(ع) [منبع الكترونیكی]، ناشر: مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت(ع)، ص۲۱.
۲. همان، ص۲۴.
۳. ابن سعد، محمدبن سعد، ۱۶۸- ۲۳۰ ق، طبقات الكبری، بیروت:دار صادر، ج۸، ص۱۹.
۴. سیوطی، درَ المنثور، ناشر: كتابخانه حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی(ره)، قم: ج۵، ص۲۱۸.
۵. كلینی، محمد بن یعقوب، اصول كافی، ناشر: اسوه، قم: ج۱، ص۴۵۸.
۶. كافی، كلینی، ج۱، ص۴۵۷، حدیث ۱۰.
۷. شهیدی، سید جعفر، پیشین، ص۲۳.
