آسیب شناسی عزاداری

پرسش:  

بارها از عالمان و بزرگان دین، این را شنیدیم که باید مراقب بود عزاداری های حسینی تحریف نشوند و از مسیرشان منحرف نگردند. تحریف و انحراف عزاداری به چه معنا است؟

پاسخ:

 نهضت حسینی دارای اهداف مهمی از قبیل نشر فرهنگ اسلامی و ظلم ستیزی و مقابله با فساد و منکر است. در این میان، تحریف محتوایی یا انحراف رفتاری در عزاداری حسینی، (به سبب فتنه دشمنان یا به سبب عدم شناخت فلسفه قیام عاشورا یا به خاطر تمایل به اسطوره سازی و پرداختن بیشتر به شور حسینی تا شعور حسینی و غیره) می‌تواند نقشی مخرّب و زیان‌بار برای اسلام و شیعه بر جای گذاشته و سبب انحراف از مسیر اصلی این واقعه عظیم گردد.(۱) از این رو، آشنایی اجمالی با انواع تحریف محتوایی و انحراف رفتاری در عزاداری حسینی لازم است. در ادامه، در قالب دو نکته به این مهم می‌پردازیم:

نکته اول: تحریف محتوایی
از مهمترین انحرافاتی که در عزاداری و ذکر مصائب اهل البیت علیهم السلام روی داده، ذکر مطالب غیر مستند و غیر معتبر می‌باشد. گاه اتقاق می‌افتد که ذاکر یا سخنران، مطلبی را عرضه می‌کند که در هیچ یک از کتب مرتبط وارد نشده و یا اینکه اگر هم وارد شده، سندی ضعیف و نامعتبر دارد. جامعه مذهبی نیز به سبب ضعف دانش و بینش عمومی و عدم آگاهی از اصول و شیوه‌های عزاداری مطلوب دینی، این تحریف ها را می‌پذیرد و گاه از آنها استقبال نیز می‌کند.(۲) با کمال تأسف، در دهه‌های گذشته، این گونه مسائل رواج زیادی یافته و گوینده به منظور گرفتن اشک بیشتر، اقدام به گفتن هر مطلبی می‌نماید. مانند جریان عروسی حضرت قاسم علیه السلام،(۳) آن هم در میانه جنگ نابرابر و نمونه‌های دیگری که مجال ذکر آن نیست.

از دیگر مسائل انحرافی، غلو یا تقلیل است؛ بدین صورت که مقام و عمل معصوم را بیش از اندازه فراتر می‌برند و یا اینکه ایشان را از جایگاهشان پایین‌تر می‌آورند. امام علی علیه السلام فرمود: «دو گروه درباره من دچار هلاکت شدند؛ نخست آنان که در حق من غلو کردند و دوم گروهی که درباره من تقصیر (کوچک انگاری) کردند.»(۴) 
 این حدیث در مورد دیگر ائمه علیهم السلام نیز صادق است. اینگونه تصویر سازی در واقعه کربلا، می‌تواند اثرات مخرّبی از جمله غیر عقلانی بودن و وهن شیعه و اسلام را به همراه داشته باشد و با اینکه شاید عده‌ای را مجذوب و به خود جذب کند، اما حرکت امام حسین علیه السلام و اهداف عاشورا را از قابلیت الگوبرداری خارج کرده و بسیاری از مردم را از خود دور می‌کند. برای نمونه گفته شده که امام حسین علیه السلام در روز عاشورا حدود بیست و چهار هزار نفر را کشت(۵) و دیگر موارد مشابه که با عقل سلیم ناسازگار است و پذیرفتنی نیست.

نکته دوم: انحراف رفتاری
اینگونه انحرافات، بیشتر در عملکرد و رفتار گروهی از عزاداران دیده می‌شود و باعث آسیب جدی به فرهنگ عاشورایی خواهد شد. برای نمونه به مواردی اشاره می‌کنیم.
الف. قمه زنی: 
برخی از شرکت کنندگان در عزای امام حسین علیه السلام در روز عاشورا، با تأسی به جراحت و شهادت حضرت سید الشهدا علیه السلام و به زعم خودشان تحصیل ثواب بیشتر، اقدام به قمه زدن به سر و دیگر نواحی بدن می‌کنند. این عمل علاوه بر ضرر به بدن، سبب وهن شیعه و نشان دادن تصویری قبیح و خشن از اسلام و شیعه می‌گردد. در حالیکه قمه زنی علاوه بر آنکه از نظر عرفی از مظاهر حزن و اندوه محسوب نمی‌شود و سابقه‌ای در عصر ائمه علیه السلام و زمان‌های بعد از آن ندارد و تأییدی به شکل خاص و یا عام از معصومین علیه السلام در مورد آن نرسیده است، در زمان حاضر موجب وهن و بدنام شدن مذهب می‌شود. بنابراین در هیچ حالتی جایز نیست.(۶)  

ب. غنا و ابتذال: 
یکی دیگر از انحرافات عزاداری، با توجیه جذب حداکثری نسل جوان، رواج یافتن سبک‌ها، آهنگ‌ها و ابیاتی است که مناسب و هماهنگ با مجالس و شأن اهل بیت علیه السلام نبوده؛ بلکه موجب دوری از سبک اصیل عزاداری و تداعی‌گرِ مراسمات نامطلوب در ذهن مخاطب می‌شود.

ج. سلب شدن آرامش:
 از مواردی که انحراف محسوب می‌شود، این است که عزاداری به نحوی برگزار شود که آسایش و آرامش مردم را سلب نماید. صدای زیاد بلندگوها، سد معبرِ غیر ضروری، عزاداری در ساعت استراحت و خواب مردم؛ از جمله مواردی است که حق الناس بوده و می‌بایست هیئات عزاداری و متولیان این امر، نسبت به آن توجه کنند. عدم رعایت این مسائل، می‌تواند موجب دلزدگی مردم گردد درحالیکه در فرهنگ عزاداری و عاشورایی نیز جایی نداشته و به هیچ عنوان توجیه‌پذیر نیست.(۷) 

 نتیجه:
عزاداری حسینی منجر به پاسداشت اهداف نهضت حسینی است و اگر به تحریف و انحراف دچار شود، از محتوا خارج می‌شود و پس از مدتی، به ضد خودش تبدیل می‌گردد. از این رو، آشنایی با تحریف های معنوی مثل اغراق و داستان‌سرایی در توصیف واقعه عاشورا و پرهیز از انحرافات رفتاری در عزادارای حسینی مثل قمه زنی، بر همگان لازم است.

کلمات کلیدی:
 نهضت حسینی، عزاداری حسینی، تحریف های معنوی، انحرافات رفتاری.
 
پانویس:
1.    . ابراهیمی، ابراهیم، آئین عزاداری، ص۶۱-۷۱.
2.    . بابایی، رضا، «آسیب شناسی عزاداری»، ص ۲۸.
3.    . کاشفی، حسین، روضه الشهداء، ص ۶۲۳؛ دربندی، ملأ آقا، اسرار الشهاده، ص ۲۸۴-۲۸۵.
4.    . سید رضی، نهج البلاغه، حکمت ۱۱۷.
5.    . کاشفی، حسین، روضه الشهداء، ص ۴۱۶.
6.    . حسینی خامنه‌ای، علی، اجوبه الاستفتائات، ص ۳۲۶.
7.    . برای مطالعه بیشتر، رک: پور رجبی، مرضیه و آزاده ابراهیمی فخاری، «تحریفات عزاداری امام حسین (ع)»، ص ۱۰۹-۱۲۴.