خداوند و صفت خشم

می گویند خداوند فقط دارای صفات خوب است، آیا خشم صفت خوبی است؟ پس چرا خداوند خشم دارد؟ خدایی که عادل و مهربان است چرا به خاطر کم عقلی انسان ها آن ها را مجازات می کند؟ تنبیه باید برای درس گرفتن از اشتباهات باشد، پس چرا خداوند برای اشتباهات ما که از روی ناآگاهی است تا ابد ما را در جهنم نگه می دارد؟

برای پاسخ به این سوال باید به چند نکته توجه کنید:

نکته اول:
نکته اول این که «خشم» صفت بدی نیست، این که شما انسانی را ببینید که کلا مثل سیب زمینی است و اصلا هیچ چیزی او را به خشم در نمی آورد این علامت خوب بودن است؟ اتفاقا خشم وقتی به جا باشد بسیار صفت نیکویی است. چرا ما حضرت عباس(علیه السلام) را به عنوان یک انسان نمونه شناخته و دوست داریم؟ اگر ایشان کسی بود که در برابر هیچ رفتار بدی خشمگین نمی شد و دائما سرگرم عبادت خودشان بودند و در برابر ظلم هایی که در حق دیگران می شود ساکت می ماندند، آیا اینقدر نزد ما محبوب بودند؟
بنابراین قطعا کسی که فاقد «خشم» است در ذاتش ناقص است! لازمه کامل بودن یک موجود این است که در جایی که لازم است خشمگین شود، پس مهم این است که خشم به جا و به اندازه باشد، و همانطور که در نکات بعدی اشاره خواهیم کرد خشم خداوند کاملا به اندازه، به جا و منطقی است.

نکته دوم:
نکته دومی که باید به آن توجه کرد این است که ما باید نگاهمان را به عذاب های اخروی اصلاح کنیم، اینطور نیست که خدا درختانی را در بهشت کاشته باشد، و آن طرف تر هم هیزم جمع کرده و آتش روشن کرده باشد و منتظر ما باشد تا به بهشت یا جهنم برویم!! خیر، حقیقت و باطن رفتارهای ما بهشت و جهنم خواهد شد، قرآن می فرماید بترسید از آتش که هیزم آن خود مردم هستند: «فَاتَّقُوا النَّارَ الَّتي‏ وَقُودُهَا النَّاس‏»(1)
و همچنین به کسانی که لقمه حرام می خورند نمی فرماید ما شما را با خوراندن آتش مجازات می کنیم، بلکه می فرماید کسانی که اموال یتیمان را از روی ظلم می خورند همین الان دارند آتش می خورد: «إِنَّ الَّذينَ يَأْكُلُونَ أَمْوالَ الْيَتامى‏ ظُلْماً إِنَّما يَأْكُلُونَ في‏ بُطُونِهِمْ نارا»(2)
بنابراین این که خداوند می فرماید سمت کارهای حرام نروید مانند پزشکی است که به بیمار می گوید اگر داروهایت را نخوری به بیماری سختی مبتلا خواهی شد، یا مادری که به فرزندش می گوید سمت سماور نرو می سوزی!

نکته سوم:
فقط کسانی در قیامت در جهنم جاویدان خواهند ماند که کافر و مشرک باشند، و این شرک و کفرشان هم نه از روی جهل بلکه از روی آگاهی باشد، یعنی با این که می دانند خدایکی است، به خاطر مطامع و بهره های دنیوی او را منکر شده یا برایش شریک قائل شوند، همانطور که قرآن آنها را اینگونه توصیف می کند: «وَ جَحَدُوا بِها وَ اسْتَيْقَنَتْها أَنْفُسُهُمْ ظُلْماً وَ عُلُوًّا»؛ و آن را از روى ظلم و سركشى انكار كردند، در حالى كه در دل به آن يقين داشتند.(3)
بنابراین مومنین گنهکار، و همچنین کسانی که کفر و یا شرکشان از روی عمد و آگاهی نبوده یا اصلا عذاب نمی شوند، یا اینکه عذابشان موقتی خواهد بود.

نکته چهارم:
به لحاظ عقلی اگرچه عمل به وعده واجب است، اما عمل به تهدید واجب نیست، مثلا پدر و مادر اگر به فرزندشان وعده دادند که اگر خوب باشد برایش هدیه ای می خرند لازم است به آن عمل کنند، اما اگر او را تهدید کردند که اگر بد بودی تو را تنبیه خواهیم کرد، عمل به این تهدید واجب نخواهد بود و ترک آن زشت و قبیح نیست.
پیامبر(صلی الله علیه و آله) نیز در روایتی می فرمایند: «مَنْ وَعَدَهُ اللَّهُ عَلَى عَمَلٍ ثَوَاباً فَهُوَ مُنْجِزُهُ لَهُ وَ مَنْ أَوْعَدَهُ عَلَى عَمَلٍ عِقَاباً فَهُوَ فِيهِ بِالْخِيَار»؛ کسی که خداوند به او وعده پاداش در برابر عمل داده است به آن وعده عمل خواهد کرد، و کسی که خداوند به او در برابر انجام عملی وعده ی عذاب داده است اختیار دارد که عذابش کند یا خیر.(4)
بنابراین لازم نیست خداوند به تمام وعده های عذابی که فرموده عمل کند، بلکه می تواند بدون حساب در قیامت ببخشد، همانطور که در قرآن کریم فرموده ما به جز شرک هر گناه دیگری را که بخواهیم حتی بدون توبه می بخشیم: «إِنَّ اللَّهَ لا يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَكَ بِهِ وَ يَغْفِرُ ما دُونَ ذلِكَ لِمَنْ يَشاء»؛ خداوند (هرگز) شرك را نمى‏بخشد! و پايين‏تر از آن را براى هر كس (بخواهد و شايسته بداند) مى ‏بخشد.(5)
همچنین در روایتی از امام صادق(علیه السلام) بیان شده است که خداوند در روز قیامت آنقدر می بخشد که شیطان هم امیدوار می شود:
«إِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ نَشَرَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى رَحْمَتَهُ حَتَّى يَطْمَعَ إِبْلِيسُ فِي رَحْمَتِه‏»؛ هنگامی که قیامت برپا شود چنان رحمت الهی گسترده می شود که شیطان هم در رحمت الهی طمع کرده و امیدوار می شود.(6)
خب روشن است که با گسترده شدن رحمت به صورت عادی و بخشیده شدن گنهکاران معمولی، شیطان امیدوار نمی شود! پس این روایت از یک رحمت و بخشش عجیب و عظیم سخن می گوید!

نکته پنجم:
اینکه می فرمایید بسیاری از بندگان قدرت فهم تعالیم الهی را نداشته و از روی نادانی گناه می کنند، اتفاقا حرف درست و به جایی است، به همین خاطر قرآن کریم هم می فرماید خداوند متناسب با امکاناتی که به بندگان داده است از ایشان توقع دارد: «رَفَعَ بَعْضَكُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجاتٍ لِيَبْلُوَكُمْ في‏ ما آتاكُمْ»؛ (خداوند) درجات بعضى از شما را بالاتر از بعضى ديگر قرار داد، تا شما را به وسيله آنچه در اختيارتان قرار داده امتحان کند.(7)
و در مقام حسابرسی ایشان هم متناسب با مقدار عقلی که دارند دقت به خرج خواهد داد، همانطور که امام باقر(علیه السلام) می فرمایند: «إِنَّمَا يُدَاقُّ اللَّهُ الْعِبَادَ فِي الْحِسَابِ- يَوْمَ الْقِيَامَةِ عَلَى قَدْرِ مَا آتَاهُمْ مِنَ الْعُقُولِ فِي الدُّنْيَا»؛ به درستی که خداوند در هنگام حسابرسی بندگان در قیامت، به اندازه مقدار عقلی که به آنها در دنیا داده است دقت به خرج می دهد.(8)

پی نوشت ها:
1. بقره: 24/2.
2. نساء: 10/4.
3. نمل: 14/27.
4. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، مؤسسة آل البيت‏(علیهم السلام)، قم، چاپ اول، 1409ق، ج1، ص81.
5. نساء: 48/4.
6. صدوق، محمد بن علی، الأمالی، نشر كتابچى‏، چاپ ششم، 1376ش، ص205.
7. انعام: 165/6.
8. کلینی، محمد، الكافي، دار الكتب الإسلامية، تهران، چاپ چهارم، 1407ق، ج1، ص11.

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمایید