هفت نسل درگیر ثواب و عقاب؟!

چرا اگر کسی عمل ناصوابی انجام دهد بر نسلش تأثیر می گذارد و تا هفت نسل بعد از او باید تاوان گناه او را بپردازند؟ آیا این بی عدالتی نیست؟!

در این خصوص باید به چند نکته توجه بفرمایید:

نکته اول:
تنها یک روایت در این خصوص یافت شد که از امام رضا(علیه السلام) نقل شده که چنین فرموده اند:
«أَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَى نَبِيٍّ مِنَ الْأَنْبِيَاءِ إِذَا أُطِعْتُ رَضِيتُ وَ إِذَا رَضِيتُ بَارَكْتُ وَ لَيْسَ لِبَرَكَتِي نِهَايَةٌ وَ إِذَا عُصِيتُ غَضِبْتُ وَ إِذَا غَضِبْتُ لَعَنْتُ وَ لَعْنَتِي تَبْلُغُ السَّابِعَ مِنَ الْوَرَى‏»؛ (1) خداوند عزوجل به یکی از انبیا وحی فرمود که هرگاه اطاعت شوم راضی میشوم، و هرگاه راضی شوم برکت دهم، برکتی که حد و مرزی ندارد، و هرگاه معصیت شوم غضب میکنم، و هر گاه غضب کنم لعنت می کنم، و لعنت من تا هفت نسل را شامل خواهد شد.

روایت مذکور به خاطر وجود محمد صالح الجوانیه در سلسله سند آن که شخصی مجهول است، ضعیف به شمار میرود، بنابراین به صرف یک روایت با سند ضعیف نمیشود چنین مطلبی را با قاطعیت پذیرفت.

نکته دوم:
قرآن کریم در آیات متعددی می فرماید: «لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرى‏»؛ هيچ گنهكارى گناه ديگرى را متحمّل نمى‏شود(2) بنابراین حتی با چشم پوشی از سند روایت فوق نمیتوان پذیرفت که خداوند تا هفت نسل بعد از انسان گنهکار را بدون اینکه گناهی مرتکب شده باشند مجازات کند، چرا که با نص قرآن در تعارض است.

نکته سوم:
طبق نکته دوم حتی اگر این تأثیرگذاری در نسل انسان گنهکار را بپذیریم باید این را هم بپذیریم که این تأثیرگذاری از باب مجازات نیست، مثل این که مثلا کسی را که قتلی انجام داده است اعدام میکنند، خب اثرات این اعدام هم دامن او را می گیرد و هم دامن خانواده اش را، اما هرگز هدف قاضی مجازات خانواده اش نیست، تأثیرگذاری این اعدام بر خانواده قاتل از باب مجازات ایشان نیست، بلکه از باب تأثیرگذاری تکوینی است.

آنچه این برداشت را تقویت می کند این است که در بخش ابتدایی روایت خداوند می فرماید برکات من شامل حال نسل انسان نیکوکار میشود، نه پاداش من؛ بنابراین در آثار معصیت هم سخن از عذاب نیست، بلکه منظور از باقی ماندن آثار گناه در نسل، سختی ها و عدم برکت است، نه مجازات!
به عبارت دیگر گناه دو تأثیر دارد، یک تأثیر تکلیفی و یک تأثیر تکوینی؛ مثلا کسی که مشورب میخورد اثر تکوینی اش این است که مست می شود، و اثر تکلیفی اش این است که شلاق خورده و مجازات میشود؛ گناهان دیگر هم دو تأثیر دارند، یک اثر تکلیفی است که فقط دامن خود گنهکار را می گیرد، و یک تأثیر تکوینی است که دامن نسل پس از او را هم می گیرد.

این هم بی عدالتی نیست، چون سخن از تکوین است، سخن از تأثیرگذاری علت بر معلول است، مثل اینکه پدر و مادری که با تغذیه و تحرّک نامناسب مبتلا به دیابت شده اند، فرزندشان را هم به این بیماری مستعد می سازند!! این ظلم نیست، این تأثیر ژنتیکیِ این نوع رفتار است، کسی نمیگوید چون پدر و مادرت دیابت گرفتند پس تو را هم مجازات کرده و به دیابت مبتلا می کنیم! بلکه چون این فرزند معلول آن پدر و مادر است، طبیعتا همانطور که در وجودش از آنها تأثیر پذیرفته، در اوصاف و احوال هم تأثیر می پذیرد.

نکته چهارم:
اگرچه گناه تأثیر تکوینی داشته و ممکن است دامن نسل بعد را بگیرد، اما بخش ابتدایی روایت فرموده که هر کسی از خداوند اطاعت کند مشمول لطف خداوند و برکات او خواهد شد، پس انسان با اختیاری که دارد می تواند با رفتار نیک این آثار منفی را از خود دور کرده و برکات الهی را جانشین آن بسازد، همانطور که کسی که مستعد دیابت است میتواند با تحرّک و تغذیه بر این عامل ژنتیکی غلبه کند، در امور معنوی هم همینطور است، فقط کمی تلاش بیشتر می خواهد و البته طبیعتا مزد چنین کسی هم بیشتر است همانطور که پیامبر(صلی الله علیه و آله) میفرمایند: « أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ أَحْمَزُهَا»؛ برترین اعمال، دشوارترین آنهاست.(3)

پی نوشت ها:
1. کلینی، محمد، الكافي، دار الكتب الإسلامية، تهران، چاپ چهارم، 1407ق، ج2، ص275.
2. انعام:164/6؛ اسراء:15/17؛ فاطر:18/35؛ زمر:7/39؛ نجم:38/53.
3. مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، دار إحياء التراث العربي‏، بیروت، چاپ دوم، 1403ق، ج67، ص191.

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمایید