ام کلثوم(س) در کربلا؟

حضرت ام کلثوم کیست؟ ولادت و رحلت وی در چه تاریخی است؟ آیا در کربلا حضور داشته است؟ چرا در مجالس عزاداری نام ایشان برده نمی شود؟

ام کلثوم (علیها السلام) دختر حضرت علی (علیه السلام) در سال 6 هجری در مدینه متولد شد.(1) کلثوم به معنی زن نیکو صورت است.(2) البته برخی نام وی را "رقیه کبری" خواندند.(3) در مورد سال وفات ایشان اختلاف است. برخی رحلت ایشان را در سال 50 هجری(4) و برخی در دوران "عبدالملک مروان"(5) و برخی رحلت ایشان را در سال 61 بعد از واقعه عاشورا دانسته اند.(6)
برخی مقاتل از حضور ام کلثوم (علیها السلام) در کربلا سخن گفته‌ اند؛ به گونه‌ ای که از او در بسیاری از موارد در کنار حضرت زینب(سلام الله علیها) نام برده شده است و مصیبت‌ هایی برای او نقل کرده‌ اند. مجلسی نقل می‌ کند: پس از شهادت امام حسین(علیه السلام) و هنگام آتش زدن خیمه‌ ها، گوشواره را از گوش ام کلثوم (علیها السلام) خواهر امام حسین (علیه السلام) کشیدند.(7) ام کلثوم (علیها السلام) راوی واقعه عاشورا بوده و در کوفه و مجلس "ابن زیاد" خطبه خوانده است.
"ابن طیفور" در کتاب خویش، خطبه‌ ای را از ام کلثوم (علیها السلام) می‌ آورد که در کوفه و جریان اسارت اهل بیت پیامبر(صلی الله علیه و آله) روی داده است.(8) علامه مجلسی نیز سخنان و اشعار ام کلثوم (علیها السلام) در مجلس "ابن زیاد" را بیان کرده است.(9)
در مقابل، برخی منابع به غیر فاطمی بودن ام کلثوم حاضر در کربلا تصریح کرده‌ اند.(10) "سید محسن امین" مسئله را رد کرده و می‌ گوید: امیرمؤمنان(علیه السلام) دو دختر به نام، ام کلثوم داشته که یکی، ام کلثوم کبری، فرزند حضرت زهرا (سلام الله علیها) بوده که قبل از واقعه کربلا از دنیا رفت و دیگری که مادرش کنیز بود، در کربلا حضور داشته و در کوفه خطبه خوانده است. وی همسر مسلم بن عقیل (علیه السلام) بوده است.(11)
در مورد حضرت ام کلثوم (علیها السلام) در منابع، مطالبی از نقش آفرینی ایشان در روز عاشورا به میان آمده است از باب مثال "مقرم" در مقتل خویش، آورده است که : وقتی اسب امام حسین(علیه السلام) به خیمه ها آمد، ام ّكلثوم فریاد زد: ای وای یا رسول الله، ای وای پدرم، ای جعفر، ای حمزه ! این حسین (علیه السلام) است كه در بیابان افتاده است.(12) و خطبه ام کلثوم (علیها السلام) در کوفه در منابع بیان شده است.(13)
بنابراین، جناب ام کلثوم (علیها السلام) نیز نقش پررنگی در عاشورا و دوران اسارت داشته است و منابع تاریخی، ماجراها را نقل کرده اند و گهگاه در مراسمات مرتبط به عاشورا، از ایشان نیز یاد می شود.
اما باید توجه داشت که نقش جناب ام کلثوم (علیها السلام) به اندازه نقش حضرت زینب (سلام الله علیها) نبوده است که خطبه های آتشینی در كوفه(14) و شام(15) ایراد کرد و سرپرستی کاروان اسرا را به عهده داشت. طبیعی است که ذکر حضرت زینب (سلام الله علیها) نسبت به ذکر جناب ام کلثوم (علیها السلام) بیشتر باشد.
به هر حال ایشان نیز در کربلا نقش آفرینی داشته اند و در بعضی مجالس از ایشان نیز یاد می شود.

پی نوشت ها:
1. ذهبی، سیر اعلام النبلاء، مؤسسه الرساله، 1413، بیروت، ج 3، ص 500
2. لغتنامه دهخدا
3. علوی، محمد بن علی، المجدی فی انساب الطالبین، قم، مکتبه المرعشی النجفی، 1409ق، ص 17-18
4. صفدی، الوافی بالوفیات، دار احیاء التراث، 1420ق، بیروت، ج 15، ص 24
5. صنعانی، عبدالرزاق، المصنف، تحقیق، شیخ عبدالرحمن اعظمی، بی تا، بی جا، ج 6، ص 164
6.ابن طیفور، بلاغات النساء، مکتبه بصیرتی، 1372ش، قم، ص 23
7.مجلسی، بحارالانوار، مؤسسه الوفاء، 1403ق، بیروت، ج 45، ص 60
8. ابن طیفور، ص 23
9. مجلسی، ج 45، ص 115
10.بری، محمد بن ابی بکر، الجوهره فی نسب الامام علی و آله، مکتبه النوری، 1402ق، دمشق، ص 45
11.امین عاملی، سید محسن، اعیان الشیعه، دار التعارف، بی‌تا، بیروت، ج 1، ص 337
12. عبدالرزاق مقرم، مقتل الحسین، موسسه بعثت، بی تا، بیروت، ص 283
13. همان، ص 316
14.مجلسی، بحار الانوار، ج 45، ص 108
15. مقتل مقرم، ص 348

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمائید