تاریخچه استخاره

استخاره از کجا باب شد و آیا در ادیان دیگر هم بوده؟ برای استخاره گرفتن، روشهای زیادی دیده شده، فرموده معصوم چه بود؟

استخاره به معنای «طلب خیر کردن» و در اصطلاح، تعین تکلیف کردن از خدا است. برای تعین تکلیف نسبت به آینده از دیرباز ذهن بشر بدان مشغول بود. انسان باستانی از ابزارهای گوناگون چون نگریستن در اجرام آسمانی و دقت در حرکت آنها، پرواز پرندگان، شعله‌ آتش، برای اطلاع از آینده استفاده می‌ کردند. در جاهلیت عرب برای دانستن نیک و بد کارها و آگاهی از آینده و گذشته چون ازدواج، سفر، تجارت، جنگ و صلح، شروع به‌ کار، بهبودی بیمار، بازگشت مسافر و پیدا شدن گمشده از چیزی شبیه به استخاره به نام ازلام و استخاره استفاده می کردند.(1) آنان از این عمل به استخاره نیز تعبیر می‌ کردند.(2) روایتی‌ از حضرت علی(علیه السلام) است‌، مبنی‌ بر اینکه‌ چون‌ پیامبر(صلی الله علیه وآله) وی‌ را به‌ یمن‌ فرستاد، او را بر به‌ کارگیری‌ استخاره‌، آنگاه‌ که‌ تصمیم‌ گیری‌ دشوار گردد، ترغیب‌ کرد.(3) نیز از جابربن‌عبداللّه نقل شده: پیامبر (صلی الله علیه و آله) به ما استخاره می‌ آموخت، چنان که سوره‌ های قرآن را آموزش می‌ داد.(4) از امام باقر (علیه‌السلام) نقل شده که هرگاه پدر بزرگوارشان می‌خواستند حجّ، عمره یا خرید و فروش انجام دهند یا برده‌ ای را آزاد کنند وضو می‌ گرفتند و نماز استخاره می‌گزاردند.(5) به نظر می رسید این موارد به استخاره مصطلح مربوط نمی شود بلکه استخاره به معنای طلب خیر کردن از خدا یعنی دعا کردن است، اما در مورد استخاره مصطلح نیز روایاتی وجود دارد که خود گویای تاریخچه استخاره و شیوه عمل به آن است. در روایتی آمده که علی قمی می گوید: به امام صادق (علیه السلام) گفتم خواستم کاری انجام دهم استخاره کردم اما به نتیجه ای نرسیدم که انجام بدهم یا نه، حضرت فرمود: چون وقتی انسان به نماز می ایستد شیطان بیش از هر وقت دیگری از او دورتر است، ببین در وقت نماز در قلبت چه چیزی است، [قلبت به تو چه می گوید ] پس همان را انجام بده و قرآن را باز کن، اولین چیزی که در آن دیدی به آن عمل کن انشاءالله.(6) در نحوه استخاره نیز موارد گوناگون نقل شده است. امام باقر (علیه السلام) می فرمایند: پس از دعا و طلب خیر از خداوند، یک مشت ریگ یا مانند آن را بردار و شمارش کن، اگر زوج بود انجام ده و اگر فرد بود، ترک کن؛ و یا بر عکس.(7) در این روایت راوی می گوید به امام صادق (علیه السلام) عرض كردم: وقتی می خواهم قدمی بردارم و استخاره نمایم چگونه عمل كنم؟ حضرت فرمودند: "قرآن را به دست بگیر و باز كن و بر طبق اول آیه ای كه در صفحه می بینی عمل كن، ان شاء الله".(8) از اینرو می توان گفت در روایات اسلامی، به طور خاص، چند طریق برای استخاره آمده و در هر طریق هم روش های متنوعی ذكر شده: استخاره به نماز ؛ استخاره به قطعات كاغذ؛ استخاره به تسبیح ؛ استخاره به قرآن. بنابراین استخاره سابقه دیرینه دارد و حتی پیش از اسلام نیز نمونه هایی شبیه به آن یافت می شد و پس از ظهور اسلام نیز، چه در سیره عملی و چه در روایات دستوراتی در این زمنیه دیده می شود.

پی نوشت ها:

1. مقدسی، مطهر بن طاهر، آفرينش و تاريخ، ترجمه محمد رضا شفيعى كدكنى، تهران، آگه، چ اول، 1374ش، ، ج ‏2، ص 578.

2. ابن حبیب، محمد بن حبيب(م 245)، كتاب المحبر، تحقيق ايلزة ليختن شتيتر، بيروت، دار الآفاق الجديدة، بى تا، ص 196.

3. طوسی‌، محمد، امالی‌، بیروت‌، ۱۴۰۱ق‌/۱۹۸۱م‌، ج 1، ص 135.

4. سیوطی، درالمنثور فی التفسیر الماثور، کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی، قم، چاپ اول، 1404ق، ج 5، ص 135.

5. شیخ کلینی، کافی، مصحیح عفاری علی اکبر و محمد آخوندی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1407ق، چاپ چهارم، ج 3، ص 470.

6. شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، موسسه آل البیت علیهم السلام، قم، چاپ اول، 1400ق، ج 6، ص 233.

7. همان، ج 5، ص 63.

8. همان، ج 5، ص 82.

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمائید