حکمت در قرآن و راه کسب آن

آیه دو سوره «یس» و «ص»، فرموده سوگند به قرآن حکمت آموز. آیا حکمت شامل همه مردم می شود؟ راه های کسب حکمت چیست؟ آیا حکمت اکتسابی است؟ الف: حکمت مجموعه ای از حقایق هستی و آموزه های معرفتی و دستوری است که آدمی را در مسیر درست قرار می دهد. بر همین اساس است که حکمت به حکمت علمی و حکمت عملی دسته بندی می شود. پس اگر بخواهیم حکمت واقعی داشته باشیم باید در دو عرصه حرکت کنیم که همان علم و عمل است. بر همین پایه امام صادق (علیه‌السلام) در تفسیر حکمت می‌فرمایند: «إنّ الحِکمَهَ المَعرِفَهُ والتَّفَقّهُ فی الدِّینِ، فمَن فَقِهَ مِنکُم فهُو حَکیمٌ»؛ همانا حکمت عبارت است از شناخت و فهم دین؛ پس هر یک از شما که در دین فقیه و فهیم باشد حکیم است.(1) بنابراین همه انسان ها این قابلیت را دارند که به حکمت دست یابند. ب: برای اکتساب حکمت باید راه هایی را پیمود: 1- عبادت و بندگی خدا: یکی دیگر از راه های تحصیل حکمت، یعنی یکی از راه های شناخت حقایق و درک واقعیات هستی، بندگی خدا و اطاعت از حضرت حق است. 2- پروا و پرهیزکاری: یکی دیگر از راه های کسب حکمت، تقوا و پرواپیشگی و پرهیزکاری است. در طی مسیر زندگی پرواداشتن از خطرات و لغزش ها، انسان را وادار به احتیاط و مواظبت می کند. پروای از لغزش ها باعث می شود که انسان از محیط آلوده و جو مسموم اخلاقی پرهیز کند. دقیقاً مثل کسی که بخاطر وحشت از مبتلا شدن به یک بیماری از محیط آلوده به میکروب اجتناب می کند. و این یک حقیقت است که انسان با احتیاط و مراقب خویشتن، کمتر دچار لغزش می شود، و واقع بینانه تر برخورد می کند، و واقع بینی همان حکمت است. علاوه بر این تحلیل علمی، قرآن نیز به صراحت بیان می کند که: تقوی یک عامل کسب علم و دانش است: «وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ يُعَلِّمُكُمُ اللَّهُ وَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْ ءٍ عَلِيمٌ»؛ تقوا داشته باشید و پرهیزکار و پرواپیشه باشید در مقابل خدا، و خداوند بشما تعلیم می فرماید و خداوند بهر چیزی داناست.(2) یعنی خداوند اسباب تعلم و درک را به شما می نمایاند و حقایق را به دلها الهام می کند. و نیز می فرماید: «إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ يَجْعَلْ لَکُمْ فُرْقاناً»؛ اگر تقوا بورزید و خود را از آنچه خدا نمی پسندد باز دارید و دل خود را پاک و ناآلوده نگهدارید، خداوند مایه تمیز و تشخیص برای شما قرار می دهد.(3) 3- اخلاص عمل برای خدا: یکی دیگر از راه های کسب حکمت، اخلاص ورزیدن در عمل و کارهای خود را برای خدا قرار دادن است. از پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) نقل شده که فرمود: «مَا أَخْلَصَ عَبْدٌ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَرْبَعِينَ صَبَاحاً إِلَّا جَرَتْ يَنَابِيعُ الْحِكْمَةِ مِنْ قَلْبِهِ عَلَى لِسَانِهِ»؛ هرگز بنده ای اعمال خود را چهل روز برای خدا خالص ننمود، مگر آنکه چشمه های حکمت از قلب او بر زبانش جاری گشت.(4) 4- یکی دیگر از راه های حکمت، غلبه یافتن بر شهوات است. تعقل و فهم صحیح، از آثار حکمت است، عقل مانند چراغی است که نور می دهد، به شرط آنکه دیوار و پرده ای میان انسان و عقل او حائل نشود. غلبه شهوات بر انسان مثل پرده ضخیمی است که روی چراغ عقل کشیده می شود که دیگران انسان از نور آن بهره مند نمی گردد. حضرت علی (علیه السلام) فرمود: «حرام علی کل عقل مغلول بالشهوة ان ینتفع بالحکمة»؛ حرام و ممنوع است برای عقلی که در زنجیر شهوت قرار گرفته، از اینکه از حکمت منتفع بشود.(5)

________

(1) بقره/ 282.

(2) انفال/ 29.

(3) بحار الأنوار، ج 25، ص 215، حدیث 1.

(4) بحار، ج 70 (چاپ آخوندی)، ص 242، حدیث باب الاخلاص.

(5) غررالحکم، ج 1، ص 383، حدیث 36.

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمائید