سعه صدر

(سعه صدر) چیست؟ دقیقا چه عمل یا اعمالی مصداق سعه صدر هستند؟ سعه صدر، در قرآن با لفظ «شرح صدر» آمده و در روایات با لفظ «ضیق صدر» یا «سعه صدر» ذکر شده است که همه به یک معناست. سعه‏ صدر از جمله الطاف خداوند است كه شخص را قوى، صبور و توانا می كند تا در خواسته ‏هاى خود موفق شود خداوند در مقام امتنان به حضرت رسول (صلّى اللّه عليه و آله) فرمايد «أَلَمْ‏ نَشْرَحْ‏ لَكَ صَدْرَكْ»(1) شرح و سعه به معنی وسیع شدن و گشاده شدن و سعه صدر، یعنی انسان صبور و توانایی که تحمل شداید و سختی ها را داشته باشد. «قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ: مَنْ ضَاقَ صَدْرُهُ لَمْ يَصْبِرْ عَلَى أَدَاءِ حَقٍّ»؛ امیرالمومنین علی (علیه السلام) فرمودند: کسی که سینه اش تنگ شد، در ادای حق، صبر نمی ورزد.(2)هم چنین فرمودند: «آلة الرّياسة سعة الصّدر»؛ وسیله ریاست کردن و رهبری بر مردم، سعه صدر و صبوری است.(3) آياتى هست درباره سعه‏ صدر و تنگى آن و اين كه خدا شرح صدر عطا می كند و سينه را تنگ می گرداند، نظير «أَ لَمْ نَشْرَحْ لَكَ‏ صَدْرَكَ»(4)، «قالَ رَبِّ اشْرَحْ لِي‏ صَدْرِی»(5)، هم چنین «فَمَنْ يُرِدِ اللَّهُ أَنْ يَهْدِيَهُ يَشْرَحْ‏ صَدْرَهُ‏ لِلْإِسْلامِ وَ مَنْ يُرِدْ أَنْ يُضِلَّهُ يَجْعَلْ‏ صَدْرَهُ‏ ضَيِّقاً حَرَجاً ...»(6)، و مثل‏ «وَ يَضِيقُ‏ صَدْرِي‏ وَ لا يَنْطَلِقُ لِسانِی»(7) مراد از صدر در اين آيات این است: مولف قاموس قرآن می گوید: بنظر می آيد: منظور سعه و ضيق، قلب است و به اعتبار آن كه قلب در سينه است صدر گفته شده و اين كه بعضى‏ ها قلب را به معنى نفس گرفته‏ اند به دليل اين كه درک و فهم و غيره مال نفس است نه قلب، در «قلب» شرح داده خواهد شد. در بعضى از آيات، افعالى به صدر نسبت داده شده، نظير «يَعْلَمُ خائِنَةَ الْأَعْيُنِ وَ ما تُخْفِي‏ الصُّدُورُ»(8)، «وَ إِنَّ رَبَّكَ لَيَعْلَمُ ما تُكِنُ‏ صُدُورُهُمْ‏ وَ ما يُعْلِنُونَ»(9)، «وَ لا يَجِدُونَ فِي‏ صُدُورِهِمْ‏ حاجَةً مِمَّا أُوتُوا»(9) از اين قبيل است آياتی كه درباره شفاى صدور، كينه صدور، محتويات صدور، وسوسه صدوراند، مثل‏ «وَ يَشْفِ‏ صُدُورَ قَوْمٍ مُؤْمِنِينَ»(11)، «قَدْ بَدَتِ الْبَغْضاءُ مِنْ أَفْواهِهِمْ وَ ما تُخْفِي‏ صُدُورُهُمْ‏ أَكْبَرُ»(12)، «إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ بِذاتِ‏ الصُّدُورِ»(13)، «الَّذِي يُوَسْوِسُ فِي‏ صُدُورِ النَّاسِ»(14) به نظر من مراد از همه آن ها قلوب است و به اعتبار حال و محل صدور به كار رفته است.(15) ـ برای بالا بردن سعه صدر و صبور بودن باید به نکات زیر توجه داشت: سعه صدر، امری است اکتسابی که می توان آن را کم یا زیاد نمود. به طور کلی برای تقویت صبر و بردباری راه های مختلفی وجود دارد، در ذیل به برخی اشاره می شود: 1. تقویت پایه ‏های ایمان: هر قدر ایمان انسان به حکمت و رحمت پروردگار بیش‏تر باشد، صبر او نیز افزون‏تر خواهد بود. امیرمؤمنان (علیه السلام) می‏ فرماید: «اساس و ریشه صبر، ایمان و یقین خوب نسبت به خداوند است.(16) 2. رابطه با خدا: انسان در پرتو یاد خدا و نماز اراده‏ ای نیرومند و ایمانی استوار پیدا می‏ کند و همه مشکلات برای او آسان می‏گردد. قرآن مجید می‏ فرماید: «وَاسْتَعِينُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلَو ةِ وَإِنَّهَا لَكَبِيرَةٌ إِلَّا عَلَى‏ الْخَشِعِينَ‏»؛ در زندگی از صبر و نماز کمک بگیرید، هر چند این کار جز برای خاشعان سنگین و گران است.(17) امام صادق (علیه السلام) فرمود: «هنگامی که مشکل مهمی برای علی (علیه السلام) پیش می‏ آمد، به نماز بر می‏ خاست، سپس این آیه را تلاوت می‏ فرمود.(18) 3. شناخت راز و رمز مشکلات: اگر کسی بداند که وجود بلا و مصیبت در زندگی بشر چه اثری دارد، آن را با آغوش باز می‏ پذیرد، در روایات معصومین از شداید به عنوان الطاف خداوندی یاد شده است. 4. توجه به آثار اخروی صبر: توجه به پاداش اخروی صبر، سختی مشکلات را شیرین و آسان می‏ سازد. در این باره روایات زیادی از معصومین رسیده است. امام صادق (علیه السلام) می‏ فرماید: «هر کس از مؤمنان که به بلایی گرفتار شود و صبر کند، برای او اجر هزار شهید است».(19) 5. توجه به گذرا بودن بحران‏ ها: مشکل و محنت روزگار هر چه باشد، مقطعی و گذرا است. قرآن مجید به همه افراد نوید می‏ دهد که همیشه کنار سختی‏ ها آسانی وجود دارد: «فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْراً»؛ پس (بدان كه) با هر سختى آسانى است.(20) 6. توجه به افراد پایین دست: نظر افکندن به کسانی که با مشکلات بزرگ‏تری دست به گریبان هستند، تحمل شدائد را آسان تر می‏ سازد. 7. الگو پذیری از اولیای خدا: با بررسی اجمالی زندگانی بزرگان در می‏ یابیم که آن ها همواره با مشکلات رو به رو بوده ‏اند. با الگو گیری از بزرگان می‏ توان شیوه مقابله با مشکلات را آموخت. این موضوع را خداوند به پیامبر گوشزد می‏ کند و می‏ فرماید: «فَاصْبِرْ كَمَا صَبَرَ أُوْلُواْ الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ»؛ پس (اى پيامبر!) صبر كن همان گونه كه پيامبران اولوا العزم صبر كردند.(21) 8. آمادگی روحی: اگر کسی دنیا را آن طور که هست بشناسد، در پیش آمدهای ناگوار زندگی خود را نمی ‏بازد، چون می‏ داند جهان طبیعت، سرای دگرگونی و تحول است و فراز و نشیب فراوانی دارد. همه افراد خواه ناخواه با حوادث مواجه می ‏شوند. 9. توجه به آثار جسمانی صبر: صبر و شکیبایی در برابر حوادث زندگی تنها جنبه اخلاقی ندارد، بلکه از نظر بهداشت و سلامت جسم نیز فوق العاده مؤثر است. افراد ناشکیبا عمری کوتاه و توأم با انواع بیماری‏ ها و از جمله بیماری‏ های قلبی و عصبی دارند، در حالی که صابران از عمری طولانی برخوردارند.

ــــــــــــــــــــــــ

(1) قاموس قرآن، ج 4، ص 13.

(2) بحارالأنوار، ج ‏75، ص 90.

(3) منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئى)، ج ‏21، ص 253.

(4) انشراح/ 1.

(5) طه/ 25.

[6] انعام/ 125.

(7) شعراء/ 13.

(8) غافر/ 19.

(9) نمل/ 74.

(10) حشر/ 9.

(11) توبه/ 14

(12) آل عمران/ 118.

(13) مائده/ 7.

(14) ناس/ 5.

(15) قاموس قرآن، ج‏4، ص 114.

(16) غرر الحكم و درر الكلم، عبدالواحد بن محمد التميمی، مكتب الإعلام الإسلامی - قم، 1366 ه. ش، ص 281.

(17) بقره/ 45.

(18) مكارم شيرازى ناصر، تفسير نمونه‏، دار الكتب الإسلامية،تهران‏،1374، ج 1، ص 219.

(19) ری شهری، میزان الحکمه، دار الحدیث، قم، 1416، چاپ اول، ج 2، ص 1560.

(20) انشراح/ 5. (21) احقاف/ 35.

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمائید