کلماتی که آدم(ع) دریافت کرد
كلماتى كه خدا بر آدم(ع) القا كرد چه بود؟ «فَتَلَقَّى ءَادَمُ مِن رَّبِّهِ كلمَاتٍ فَتَابَ عَلَيْهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ»؛ سپس آدم از پروردگارش كلماتى دريافت داشت (و با آن ها توبه كرد.) و خداوند توبه او را پذيرفت چرا كه خداوند توبه پذير و مهربان است.(1) در اين كه "كلمات" و سخنانى را كه خدا براى توبه به آدم (علیه السلام) تعليم داد چه سخنانى بوده است چندین قول بیان شده: 1. همان جملات سوره اعراف آيه 23 است: «قالا رَبَّنا ظَلَمْنا أَنْفُسَنا وَ إِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنا وَ تَرْحَمْنا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخاسِرِينَ»؛ گفتند: خداوندا ما بر خود ستم كرديم، اگر تو ما را نبخشى و بر ما رحم نكنى از زيانكاران خواهيم بود. 2. منظور از كلمات، اين دعا و نيايش بوده است: «لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ، سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ وَ بِحَمْدِكَ، عَمِلْتُ سُوءاً وَ ظَلَمْتُ نَفْسِي، فَاغْفِرْ لِي وَ أَنْتَ خَيْرُ الْغَافِرِينَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ، سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ وَ بِحَمْدِكَ، عَمِلْتُ سُوءاً وَ ظَلَمْتُ نَفْسِي، فَاغْفِرْ لِي وَ ارْحَمْنِي وَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ لا إِلهَ إِلَّا أَنْتَ، سُبْحانَكَ اللَّهُمَّ وَ بِحَمْدِكَ، عَمِلْتُ سُوءاً وَ ظَلَمْتُ نَفْسِي، فَتُبْ عَلَيَّ إِنَّكَ أَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحِيم» اين موضوع در روايتى از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است.(2) نظير همين تعبيرات در آيات ديگر قرآن در مورد حضرت يونس(ع) و حضرت موسى(ع) آمده است: «سُبْحانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ»(3) «قالَ رَبِّ إِنِّي ظَلَمْتُ نَفْسِي فَاغْفِرْ لِي فَغَفَرَ لَهُ»(4) 3. در بعضى روایات است كه آن كلمات این گونه بوده: «سبّوح قدوس ربّ الملائكة و الروح سبقت رحمتك غضبك لا اله الا انت انى ظلمت نفسى فاغفر لى و ارحمنى انّك انت التواب الرحيم الغفور.»(5) 4. در مجمع البیان با تعبیر قیل آورده که آن کلماتی که آدم گفت این بوده: «سُبْحانَ اْللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لا الهَ الّا اْللَّهُ وَ اللَّهُ اكْبَر.»(6) 5. در بعضى روایات است كه آن كلمات اسامى خمسه طيّبه (علیهم السلام) است كه آدم انوار و اشباح آنان را در عرش مشاهده کرد و به مقام قرب آن ها معرفت پيدا نمود و خداوند را به آن ها قسم داد تا خداوند توبه او را پذيرفت. در روایتی از رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) آمده که آن کلمات چنین بوده: «بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ عَلِيٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ إِلَّا تُبْتَ عَلَيَّ فَتَابَ عَلَيْه.»(7) در روایت دیگری آمده: «يَا حَمِيدُ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ، يَا عَالِي بِحَقِّ عَلِيٍّ، يَا فَاطِرُ بِحَقِّ فَاطِمَةَ، يَا مُحْسِنُ بِحَقِّ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ، وَ مِنْكَ الْإِحْسَان.»(8) نکته: جمع بين اين اخبار به اين نحو ممكن است كه آدم به تقصير خود اعتراف كرده، و خداوند را به وحدانيت ستوده و به اسماء مقدسه اش (اسماء خدايش) ياد نموده، و به مقام خمسه طيّبه قسم داده، تا توبه او مورد قبول واقع شده است.(9) برای مطالعه علاوه بر منابع فوق، می توانید به تفسیر «مجمع البيان في تفسير القرآن»، ج 1، ص 200؛ و نیز تفسير «نمونه»، ج 1، ص 198 مراجعه نمایید.
________
(1) بقره، 37.
(2) تفسير القمي، ج 1، ص 45؛ الكافي، ج 8، ص 305.
(3) انبیاء، 87.
(4) قصص، 16.
(5) البرهان في تفسير القرآن، ج 1، ص 194.
(6) مجمع البيان في تفسير القرآن، ج 1، ص 200.
(7) الخصال، ج 1، ص 270؛ الكافي، ج 8، ص 305.
(8) بحار الأنوار، ج 44، ص 245.
(9) أطيب البيان في تفسير القرآن، ج 1، ص 521.
