نامگذاری مدرسه فیضیه

گفته شده مدرسه فيضيه توسط فتحعلی شاه تأسيس شد، اگر صحيح است پس چرا آن را به فيض كاشانی نسبت می ‎دهند؟ مدرسه فيضيه از بناهای عهد صفويه است كه در جنب صحن كهنه بنا شده. به طوری كه نوشته ‎اند از بناهای شاه طهماسب اول است؛ چنان که بر سر در ايوان جنوبی مدرسه، كه به طرف صحن كهنه باز می شود، كتبيه آن به نام شاه طهماسب صفوی است. عين عبارت كتيبه اين است: «قد اتفق بناء هذه العماره الشريفه والعتبه السنيه، والسیده العليه الفاطميه، فی زمان دولة سلطان اعاظم السلاطين، برهان اكارم خلف الخواقين، خليفة الانبياء والمرسلين والائمه الطاهرين المعصومين، شيد مبانی الشريعه المصطفويه، مؤسس اساس المله المرتضويه، رافع الويه العدل والاحسان، ابوالمظفر شاه طهماسب بهادر خان ...، بسعاية تعاوة اكابر السادات والنقباء الاشراف، الامير شرف الدين اسحق تاج الشرف الموسوي في سنة 934».(1) بنا بر نقل متون معتبر تاريخی، بنای اوليه اين مدرسه مربوط به قرن ششم هجری است كه با نام مدرسه آستانه مشهور بوده است؛ و بعد در زمان صفوی تجديد بنا گرديد، و در نيمه نخستين قرن سيزدهم بنای مدرسه فيضيه جايگزين مدرسه آستانه شد.(2) به طوری كه نوشته‎ اند بنای اوليه تا حدود حوض وسط مدرسه بوده، و وجه تسميه به فيضيه ‌را نيز چنين گويند كه چندی محدث حكيم و فقيه عليم، عالم ربانی مولی محسن فيض كاشانی در اين مدرسه سكونت داشته. اما بناء فعلی مدرسه مربوط به دوره فتحعلی شاه است كه در سنه 1213 و 1214 هجری بنياد شده، و بناي سابق را خراب كرده و مدرسه را بزرگ و رفيع نموده‎ اند؛ و به طوری كه نوشته ‎اند 75 ذرع طول و 50 ذرع عرض است، مشتمل بر چهل حجره تحتانی و 4 ايوان رفيع بنيان، و غرفات سپهرنشان، كه در آن تاريخ دوازده غرفه بود، و حوض مربع دوازده ذرع در دوازده ذرع، و در جدول آب در طول 12 ذرع و در عرض 3 ذرع (حوض های طرفين را فعلاً پر كرده‎اند).(3) وجه تسميه اين مدرسه به نام فيضيه شايد به اين خاطر بوده است كه فيض كاشانی مدتی در شهر قم اقامت و در اين مدرسه تدريس می ‎نمود و محل تدريس يا محل اقامت دائمی او بوده است، كه بين مردم به نام مدرسه فيض معروف شده؛ چنان كه نام مدارس قديم در بغداد به نام نظاميه كه مؤسس و مروج آن ها خواجه نظام الملك بوده است معروف شده است. و شايد علت تسميه آن به نام فيضيه، هنگامی كه در عصر قاجار تجديد بنا می ‎شد، بنا بر پيشنهاد علمای عهد قاجار بوده است كه خواسته ‎اند به نام فيض كاشانی بنا شود، چنان كه در مقدمه ديوان فيض چنين نوشته ‎اند «... مدرسه فيضيه قم نيز به نام او بنياد شده و سال ها است كه از مراكز علمی عالم تشيع است، و وی نيز روزگاری در اين دانشگاه اسلامی به تدريس و تعليم علوم عقلی و نقلی اشتغال داشته است».(4) چنان كه روشن است، فيض كاشانی از علمای بزرگ عهد صفويه است كه معاصر با شاه عباس و شاه صفی و شاه سليمان بوده است، و او يكی از برجسته ‎ترين شاگردان ملاصدرای شيرازی و داماد او بوده است.(5) از خاندان فيض علمای بزرگی برخاسته‎ اند كه تا امروز به فرهنگ اسلامی خدمت نموده و می ‎نمايند، از جمله آن ها مرحوم آيت الله العظمی فيض قمی می باشد(6)؛ لذا احتمال دارد كه در عصر قاجار نيز بنا بر پيشنهاد نواده ‎های فيض كه در شهر قم رياست شرعی داشته ‎اند، اين نام به مدرسه فيضيه نهاده شده است. براي مطالعه بيشتر می ‎توانيد به كتاب «گنجينه دانشمندان» آقای رازی، و كتاب «مدارس دينی شيعه» نوشته آقاي اصفهانی مراجعه كنيد.

__________

(1) محمد حسين ناصر الشريعه، تاريخ قم، چاپ سوم، تهران دارالفكر، 1350، ص 155.

(2) حسن زنده دل و دستياران، استان قم، ج اول، انتشارات جهانگردان و ايرانگردان، 1379، ص 57.

(3) همان، ص 156.

(4) فيض كاشانی، ديوان اشعار، تصحيح محمد پيمان، چاپ چهارم، تهران، سنائی، 1370، ص 13.

(5) خوانساری، روضات الجنات، قم، اسماعيليان، 1390 هـ، ص 18.

(6) احمد باقری، خاندان فيض در مقالات و بررسی ‎ها، دفتر 67 تهران، دانشگاه 79، سال سی دوم، ص 22 ‌ـ 13 و محمد شريف رازی؛ گنجينه دانشمندان، تهران، اسلاميه، 1352، ج 1، ص 39.

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمائید