محل ضربت خوردن امام علی(علیه السلام)

آیا این مطلب که امام علی(ع) در هنگام ورود به مسجد به شهادت رسیده است، نه در محراب مسجد، صحت دارد؟ در رابطه با شهادت امام علی (علیه السلام) قضیه ای که مسلم است و باید مورد توجه قرار گیرد این است که سه تن از خوارج ( ابن ملجم و همدستانش ) نقشه کشیده و تصمیم گرفتند امام علی(ع)، معاویه و عمرو عاص را همزمان در شب نوزده ماه مبارک ترور کرده به قتل برسانند.وقتی به گزارشاتی که متعرض جریان ترور معاویه و عمرو عاص شده اند مراجعه می کنیم در آنها چنین آمده است: 1. ترور معاویه: در حالی که معاویه در سجده بود برک ضربه ای به او وارد کرد و از آن به بعد بود که در هنگام نماز برای خلفاء محافظ می گذاشتند، بعد از این واقعه معاویه به منظور محافظت از خود از "المقصوره"(محراب) استفاده می کرد. [1] 2. عمرو بن بکیر (بکر) منتظر عمرو عاص ماند اما او به خاطر درد شکم، در آن شب از منزلش خارج نشده بود و به جای او خارجة بن حذاقة العدوی با مردم نماز خواند، بکر به گمان اینکه او عمر عاص ایت ضربه را بر او وارد کرد و او را کشت. [2] 3. درباره ضربت خوردن حضرت علی (ع) نیز دو احتمال وجود دارد: احتمال اول: این که ضربت خوردن امام علی (ع) درخارج مسجد بوده است. احتمال دوم: ضربت خوردن امام علی (ع) در مسجد و در حین نماز بوده است دلائل و روایات متعددی بر این احتمال تأکید دارند از جمله: 1. امام سجاد (ع) فرمودند: وقتی ابن ملجم می خواست به امام على (ع) ضربه بزند، شخص دیگری با او همدست بود که ضربه اش به دیوار برخورد کرد، امّا ضربه ابن ملجم به آن حضرت اصابت کرد. و در حالی که امام در سجده بود، بر سر آن حضرت (جایى که قبلاً نیز در جنگها زخم برداشته بود) فرود آمد. در آن هنگام حسن و حسین(علیهما السلام) آمدند و ابن ملجم را گرفتند و در بند کردند.[3] 2. در کنزالعمال در باب فضائل علی (ع) آمده است: هنگامی که حضرت علی (ع) سر از رکوع برداشت، ابن ملجم (با شمشیر ) ضربه خود را وارد کرد. حضرت به کنار رفت و فرمود: نمازتان را تمام کنید و کسی را مقدم (امام جماعت) نکرد.[4] 3. تاریخ دمشق در شرح حال امام علی(ع) آورده است: عبدالرحمان بن ملجم در حالی که آشفته بود در نماز صبح علی (ع) را به وسیله شمشیری که سمّی بود ضربت زد ...[5] و همچنین گفته است: عبدالرحمان بن ملجم، در نماز صبح علی (ع) را به وسیله شمشیری که سمّی بود، از روی آشفتگی ضربت زد و علی (ع) همان روز از دنیا رفت و در کوفه دفن شد. [6] 4. ابن ابی الدنیا در مقتل امیرالمؤمنین (ع) گفته است: علی (ع) بیرون آمد و تکبیرة الاحرام نماز را گفت، سپس یازده آیه از سوره انبیا را قرائت کرد، سپس ابن ملجم ضربتی را بر وسط سرش زد...[7] و همچنین می گوید: وقتی که ابن ملجم امام علی (ع) را در نماز بود، ضربت زد، عقب رفت سپس جعده را به جلو فرستاد و با او (جعده) مردم نماز خواندند...[8] 5. ما روایتی پیدا نکرده ایم که به صراحت شهادت امام علی (ع) را در محراب نفی کند. بلکه نهایت چیری که در روایات آمده است این است که ابن ملجم متعرض امام شد، یا برای آن حضرت کمین کرد و امثال این تعابیر که هیچ تعارضی با روایاتی که دلالت بر شهادت آن حضرت در محراب می کنند، ندارد. علاوه بر این گزارشات و روایات که بیانگر ضربت خوردن امام علی(علیه السلام) در بین نماز می باشند، قرائن و شواهدی نیز وجود دارد که این قول را تأیید می کند: 1. روشن است که آن سه نفر از خوارج برای اجرای نقشه خود برنامه ریزی کرده بودند و مناسب ترین حالت را برای عملی کردن این نقشه، اثناء نماز دیدند؛ زیرا اگر فرض کنیم که امام (ع) بعد از خواندن نماز هیچ محافظ و حمایتی نداشت، و ترور آن حضرت آسان بود، ولی درباره معاویه و عمرو عاص این طور نبود که ترور آنها در غیر نماز آسان باشد زیرا معاویه معروف به ترس بود و بسیار احتیاط می کرد. حتی معروف بود به این که مانند امپراطوران و پادشاهان به همراه محافظانش حرکت می کرد، پس کشتنش در غیر نماز آسان نبود. همچنین عمرو بن عاص هم در محافظت از جان خود بسیار احتیاط می کرد. پس، ترور او هم در غیر نماز بسیار مشکل بود. این ویژگی ها می تواند دلیل باشد خوارج چاره ای نداشتند جز این که در نماز نقشه خود را عملی سازند. 2. امام علی (ع) در شجاعت شخصیت بی نظیر و شجاعت او زبانزد همه بود و قطعاً این شجاعت از ابن ملجم مخفی و پنهان نبود! بنا بر این شکّی نیست که ابن ملجم چاره ای ندارد جز این که برای قتل علی (ع) در هنگامی که آن حضرت در حال نماز و مناجات با خدا باشد، برنامه ریزی کند تا کشتن آن حضرت بر او آسان باشد. 3. امام علی (ع) به آزمودگی و دور اندیشی معروف بود و کسی بود که در هنگام حرکت به همه اطراف خود توجه کامل داشت و از چیزی غافل نمی شد.. واقدی در این باره می گوید: دختر حارث بن عامر بن نوفل به برده خود وحشى (برخى گفته‏ اند که برده جبیر بن مطعم بوده است)، گفت: پدر من در بدر کشته شده است، اگر بتوانى یکى از این سه نفر (محمد، حمزة بن عبد المطلب و على بن ابى طالب) به قتل برسانی آزاد خواهى شد و... وحشى به او گفت:" ، تو مى‏دانى که قتل رسول خدا (ص) برای من ممکن نیست و اصحابش هم او را تسلیم نمی کنند. در مورد حمزه به خدا قسم، اگر او خواب هم باشد، من از ترس جرأت ندارم نزدیکش شوم و بیدارش کنم! ولى در مورد على امید موفقیت براى خود داشتم. همچنان که بین مردم در جستجوى على بودم، که او متوجه من شد. فهمیدم که مردى کار آزموده و دوراندیش است و همه اطراف خود را زیر نظر دارد، با خود گفتم: این کسى‏ نیست که من در جستجویش باشم. [9] با توجه به مطالب بالا اطمینان پیدا می شود که ضربت خوردن امام علی (ع) در محراب بوده است.

پی نوشتها:

[1] انساب‏ الأشراف، ج ‏2،ص 490 (چاپ زکار، ج ‏3، ص 251).

[2] همان، ص 491.

[3] الطوسی، امالی، الجزء الثالث، الحدیث (18)

[4] کنز العمال، ج 15/ 170، ط 2، حدیث (497)

[5] ابن عساکر، تاریخ دمشق، ترجمة امیر المؤمنین، حدیث (1397)

[6] لأحمد بن حنبل، کتاب الفضائل فضائل امیر المؤمنین، حدیث 63

[7] بر گرفته ار حاشیه انساب الاشراف ، ج 2، ص 492، (چاپ ‏زکار، ج ‏3، ص 254).

[8] همان، ص 492 .

[9] واقدی، محمد بن عمر، کتاب المغازى، تحقیق: مارسدن جونس، ج ‏1،ص 285، بیروت، مؤسسة الأعلمى، چاپ سوم، 1409ق.

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمائید