جسم مادی فرشتگان

آيا فرشتگان و ملائك، جسم دارند؟ پبرامون این که ملائکه مجرد هستند و یا دارای جسم می باشند چند دیدگاه وجود دارد: 1. ملائکه دارای جسم مادی نیستند و مجرد می باشند . آیة الله مکارم شیرازی با استفاده از آیات قرآن خصوصیاتی را برای ملائکه ذکر می کنند.(1) و می فرمایند : " بدون شك با اين اوصاف نميتوانند از اين ماده كثيف عنصرى باشند، ولى مانعى ندارد كه از اجسام لطيفى آفريده شده باشند. امام خمینی ره می فرماید: حق آن است که از برای ملائکة الله اصنافی کثیره است که بسیاری از آن ها مجردند و بسیاری از آن ها جسمانی برزخی هستند.(2) بعضی فلاسفه قائل به تجرد مطلق ملائکه شده اند.يكى از دليل ‏هايشان اين آيه از قرآن است كه مى ‏فرمايد:«وَ ما مِنَّا إِلاَّ لَهُ مَقامٌ مَعْلُومٌ» (3) «و هيچ يك از ما (فرشتگان) نيست مگر اين كه براى او (مقام و) مرتبه ‏اى معین است» يعنى ملائكه يك مقام معلوم دارند و اين، ويژگى موجود مجرد است كه كم و زياد و استعداد رشد نداشته و ثابت است. پس اين گروه از فلاسفه، مقام معلوم را مقام ثابت مى ‏دانند و وقتى مقام ثابت شد، ناچاريم بگوييم ملائكه مجردند. اما بسیاری متكلمان و بسيارى از مفسران، اين نظر را قبول ندارند؛ زيرا مقام معلوم مى ‏تواند به معناى وظيفه، مسئوليت و پايگاه خاص باشد؛ در حالى كه انسان به دليل اختيار خير و شر، مى ‏تواند در چندين مقام قرار بگيرد. همچنین بسیاری از آیات و روایات این مطلب (تجرد مطلق ملائکه) را رد می کند چون در این روایات و آیات برای ملائکه مکان، زمان و صف کشیدن و... مطرح شده، حال آن که مجرد مطلق از این اوصاف بریء است. بنا به آیات قرآن و روایات ، فرشتگان مى ‏توانند تمثل پيدا كنند و حتى به شكل انسان در آيند؛ چنان‏ كه در قرآن مجيد مى‏ خوانيم: فرشتگانى به صورت ميهمان بر حضرت ابراهيم‏ عليه السلام وارد شدند و بشارت فرزنددار شدن حضرت ابراهيم را دادند و از سوى ديگر، خبر عذاب قوم لوط را آوردند؛ در حالى كه به دليل فرشته بودن، از خوردن غذايى كه براى آنها آماده شده بود، خوددارى كردند! هم‏ چنين از روايات فراوانى فهميده مى‏ شود كه بارها جبرئيل به شكل جوانى به اسم «دحيه كلبى» (4) «عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ‏ عليه السلام قَالَ إِنَّ أَبَاذَرٍ أَتَى رَسُولَ اللَّهِ‏ وَ مَعَهُ جَبْرَئِيلُ‏ عليه السلام فِي صُورَةِ دِحْيَة الْكَلْبِيِّ...». در مى ‏آمده و او يكى از زيباترين جوان‏ هاى آن زمان بوده است. 2. ملائکه دارای جسم عنصری و مادی هستند. بعضي از محدثين مخالف مفسرين و حكما هستند و قائل به تجسم ملائكه هستند. دلائلی هم ارائه نمودند كه ضعيف وا رد شده است. امام خمينی (ره) می ‌فرمايد: بدان كه بين محدثين و محققين اختلاف است در تجسم ملائكه الله: كافّه حكما و محققين و بسياري از فقهاء، قائل به تجرد آنها و تجرد نفس ناطقه شدند و براي آنها برهان های متين اقامه فرموده ‌اند و از بسياری روايات و ‌آيات شريفه نيز استفاده تجرد می ‌شود.(5) نتیجه : آنچه که مسلم است این است که ملائکه مجردند و دارای ماده نیستند. برخی از آنها دارای تجرد عقلی هستند لذا ماده و خصوصيات ماده مثل شکل و رنگ را ندارند و برخی هم مثالی هستند . همچنین قابل تذکر است که آن چه که در روايات پيرامون هيئت و شکل فرشتگان آمده همه از باب تمثل است معنای تمثل ملک اين است که ملک در ظرف ادراک بيننده به صورت خاصي (انسان ـ شکل زيبا يا زشت) در می آيد در حالی که بيرون از ظرف ادراک او واقعيت و خارجيت ديگري دارد و آن عبارت از صورت ملکی است.(6) پرسش :آيا فرشتگان و ملائك، از احوال انسان‌ها در دنيا و آخرت باخبر مي‌شوند؟ پاسخ : از آیات و روایات استفاده می شود که ملائکه شاهد و ناظر اعمال انسان هستند و اعمال انسان را ثبت و ضبط می کنند.يَعْلَمُونَ مَا تَفْعَلُونَ ﴿7﴾ آنچه را مى‏ كنيد مى‏ دانند. علامه طباطبایی (ره) در تفسیر آیه فوق می فرمایند: ملائكه به افعال بشر با همه جزئيات و صفات آن احاطه دارند، و آن را همانطور كه هست حفظ مى كنند.....((يعلمون ما تفعلون )) دلالتى بر اين معنا هست كه نويسندگان داناى به نيات نيز هستند، چون مى فرمايد: آنچه انسانها مى كنند مى دانند، و معلوم است كه بدون علم به نيات نمى توانند به خصوصيات افعال و عناوين آنها، و اينكه خير است يا شر، حسنه است يا سيئه علم پيدا كنند، پس معلوم مى شود ملائكه داناى به نيات نيز هستند.(8) در آیه دیگری خداوند می فرماید: إِذْ يَتَلَقَّى الْمُتَلَقِّيَانِ عَنِ الْيَمِينِ وَعَنِ الشِّمَالِ قَعِيدٌ﴿9﴾ به خاطر بياوريد هنگامی كه دو فرشته راست و چپ كه ملازم انسان هستند اعمال او را دريافت می‏ دارند. از اين آيه به دست مي آيد كه آن ها همراه انسان هستند و همراه انسان بودن، كنايه از اين است كه هميشه مواظب و مراقب اعمال او هستند، و به هر جا رود و در هر حالتي قرار گيرد، او را زير نظر مي گيرند، و اعمال و حركات و سخنان او را شبانه روز ضبط مي كنند و اگر همراه او نبودند، جهت راست و چپ براي آن ها تعيين نمي كرد. همچنین در آیات و روایات تصریح شده است که یکی از شهادت دهندگان در دادگاه عدل الهی ، ملائکه هستند و طبیعتا ملائکه باید علم به افعال و نیات انسان داشته باشند تا بتوانند شهادت دهند. وَ جَاءَت كلُّ نَفْسٍ مَّعَهَا سائقٌ وَ شهِيدٌ(10)و هر فرد كه به عرصه قيامت مى آيد يك نفر از پشت سر او را مى راند و يك نفر هم گواه با او است. غالب مفسران در تفسیر این آیه گفته اند ، دو فرشته با هر انسانى مى آيد يكى او را سوق ميدهد و ديگرى گواه اعمال او است .(11) اثبات فلسفی علم فرشتگان : در پست های قبل ثابت شد که ملائکه مجرد هستند. فلاسفه قائل هستند که علم مجرد است و علم را حضور مجرد نزد مجرد ديگر تعریف کرده اند . و چون ملائكه مجردند در حقيقت علم هم در مجردات ظهور می ‌كند، پس ملائكه نسبت به مراتب پايين‌تر از خود علم دارند. نتیجه :فرشتگان در دنيا ناظر اعمال و رفتار انسانها هستند و در آخرت بر چيزهايی که در دنيا مشاهده كرده‌اند، گواهی می ‌دهند.

---------------------------------------------

1. ر.ک : تفسير نمونه ،ج 18 ،صص 174-176.

2. امام خمینی , آداب الصلاة, ص 364 با تلخیص .

3. صافات / 164.

4. الكافى، ج 2، ص 587.

5. آداب الصلوه، تهران، نشر مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني، چاپ اول، 1370، ص 364.

6. ر.ک: طباطبايي، سيد محمد حسين، تفسير الميزان، ج17، ص 13.

7. انفطار/۱۲.

8. ترجمه تفسير الميزان ،ج 20 ،ص372.

9. ق/۱۷.

10. ق/21.

11. تفسير نمونه ،ج 22 ،ص 259.

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمائید