گناه تهمت و سکوت در برابر آن

اگر کسی به دیگران تهمت بزند، جزای وی چیست؟ وظیفه افرادی که تهمت را می شنوند چیست؟ در صورتی که به این وظیفه عمل نکنند چه مجازاتی در انتظار آنها است؟

در ابتدا در ضمن نقل یک روایت به تعریف تهمت و تفاوت آن با غیبت اشاره می کنیم: رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) درباره تعریف و تفاوت تهمت و غیبت می فرماید: آیا می دانید غیبت چیست؟ عرض کردند: خدا و پیامبر او بهتر می دانند. فرمودند: اینکه از برادرت چیزی بگویی که دوست ندارد. عرض شد: اگر آنچه می گوئیم در برادرم بود چه؟ فرمودند: اگر آنچه می گویی در او باشد، غیبتش کرده ای و اگر آنچه می گویی در او نباشد، به او تهمت زده ای.(1) در منابع دینی موارد متعددی از عواقب دنیوی و اخروی تهمت ذکر شده است که به برخی از مهم ترین آنها اشاره می کنیم: الف) ابتلا به بدتر از آن: امام سجاد(علیه السلام) می فرمایند: «مَنْ‏ رَمَى‏ النَّاسَ‏ بِمَا فِيهِمْ رَمَوْهُ بِمَا لَيْسَ فِيه»؛ هر کس به مردم عیبی را نسبت دهد که دارند، مردم به او عیبی را که ندارد نسبت دهند.(2) ب) ذوب شدن ایمان: امام صادق(علیه السلام) می فرمایند: «إِذَا اتَّهَمَهُ انْمَاثَ‏ الْإِيمَانُ‏ فِي قَلْبِهِ كَمَا يَنْمَاثُ الْمِلْحُ فِي الْمَاء»؛ هرگاه مؤمن به برادر (دینی) خود تهمت بزند، ایمان در قلب او از میان می رود، همچنان که نمک در آب، ذوب می شود.(3) ج) مورد لعن قرار گرفتن: امام کاظم(علیه السلام ) می فرمایند: «مَلْعُونٌ مَنِ اتَّهَمَ‏ أَخَاه‏»؛ کسی که به برادر(دینی) خود تهمت بزند ملعون است.(4) د) محشور شدن در چرک: امام صادق (علیه السلام) می فرمایند: «مَنْ بَهَتَ مُؤْمِناً أَوْ مُؤْمِنَةً بِمَا لَيْسَ‏ فِيهِ‏ بَعَثَهُ اللَّهُ فِي طِينَةِ خَبَالٍ‏ حَتَّى يَخْرُجَ مِمَّا قَال»؛ هر که بهتان زند به مرد يا زن با ايمانى بدان چه در او نيست، خدايش در طينت خبال زنده دارد تا از آنچه گفته بدر آيد.(5) ح) گرفتار شدن به آتش دوزخ: ‏ امام صادق(علیه السلام) می فرمایند: «مَن اغْتَابَ‏ مُؤْمِناً بِمَا لَيْسَ فِيهِ انْقَطَعَتِ الْعِصْمَةُ بَيْنَهُمَا وَ كَانَ الْمُغْتَابُ فِي النَّار»؛ كسى كه در غیاب مؤمنى او را بصفتى كه در او نباشد توصیف کند، ارتباط دينى ميان آنها بكلى قطع مى‏شود و غيبت‏ كننده در دوزخ مخلد است‏.(6) وظیفه شنونده تهمت در مواردی که تهمتی زده می شود حقی از تهمت زننده و حقی از کسی که مورد تهمت قرار گرفته بر گردن ما قرار میگیرد. حق تهمت زننده این است که او را نهی از منکر کنیم و از اشتباهی که در آن است بیرون بیاوریم و حق فرد مورد تهمت این است که از او دفاع کنیم. خداوند در آیه 12 سوره مبارکه نور می فرماید: «لَوْ لا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ ظَنَّ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بِأَنْفُسِهِمْ خَيْراً وَ قالُوا هذا إِفْكٌ مُبين‏»؛ چرا هنگامى كه اين (تهمت) را شنيديد، مردان و زنان با ايمان نسبت به خود (و كسى كه همچون خود آنها بود) گمان خير نبردند و نگفتند اين دروغى بزرگ و آشکار است؟! اگرچه این آیه شریفه درباره تهمتی خاص(ناموسی) وارد شده است اما می توان حکم آیه را در تهمت های دیگر نیز جاری دانست. در این آیه به مومنین توصیه شده است وقتی تهمتی درباره کسی می شنوند به او بدبین نشوند، بلکه تهمتی که به او زده شده است را رد و نفی کنند. اما اگر فردی که تهمت به او زده می شود حضور دارد و از خود دفاع می کن،د تکلیفی جز نهی از منکر تهمت زننده نداریم که در صورت وجود شرایط واجب م یشود. اگر ندانیم چیزی که درباره دیگری گفته می شود راست است و یا دروغ وظیفه چیست؟ موضوع هم به گونه ای است که نه علاقه ای به تحقیق داریم و نه به مصلحت است! ما لازم نیست برای اینکه بدانیم حرفی که در مورد برادر دینیمان زده شده حقیقت دارد یا ندارد تحقیق کنیم. چنین تحقیقی یعنی تجسس که خود حرام دیگری است. کسی که عیب و گناهی به فرد دیگری نسبت دهد چه آن عیب در او باشد و چه نباشد گناهکار است. اگر حقیقت بگوید غیبت است و اگر دروغ باشد تهمت است. بنابراین در هر صورت باید حرف او را رد کرد. اصل حسن ظن اقتضا می کند چنین حرفی را تکذیب کنیم. آیه شریفه نیز همین را میگفت که چرا وقتی حرفی در مورد کسی می شنوند حسن ظن پیدا نمی کنند؟ در روایتی از امیر المومنین (علیه السلام) آمده است: «كَذِّبْ‏ سَمْعَكَ وَ بَصَرَكَ عَنْ أَخِيكَ، فَإِنْ شَهِدَ عِنْدَكَ خَمْسُونَ‏ قَسَامَةً وَ قَالَ لَكَ قَوْلًا، فَصَدِّقْهُ وَ كَذِّبْهُمْ‏، لَاتُذِيعَنَ‏ عَلَيْهِ شَيْئاً تَشِينُهُ‏ بِهِ وَ تَهْدِمُ بِهِ مُرُوءَتَهُ، فَتَكُونَ مِنَ الَّذِينَ قَالَ اللَّهُ فِي كِتَابِهِ: إِنَّ الَّذِينَ يُحِبُّونَ‏ أَنْ تَشِيعَ الْفاحِشَةُ فِي الَّذِينَ آمَنُوا لَهُمْ عَذابٌ أَلِيم‏»؛ اى محمّد، گوش و چشم خود را نسبت به برادرت تكذيب كن، و چنانچه پنجاه تن نزد تو شهادت دادند و قسم ياد كردند و او بر خلاف آنان گفت از او قبول كن و از آنان نپذير، و در باره او چيزى را كه باعث سرشكستگى و عيب اوست و به شخصيت وى لطمه می زند شايع مكن، كه از كسانى خواهى بود كه خداوند در باره آنان فرموده است. «كسانى كه دوست دارند كار زشت در ميان مؤمنان رواج يابد، در دنيا و آخرت عذابى دردناك خواهند داشت.»(7) گناه کسی که تهمت را می شنود و سکوت می کند چیست؟ اگر در غیاب فردی به او تهمت زده شود، چنین تهمتی نه تنها احکام غیبت را دارد بلکه از غیبت نیز شنیع تر است. چرا که در غیبت در غیاب فرد، حقیقتی ناخوشایند در مورد او گفته می شود و در تهمت چیزی که حقیقت ندارد به او نسبت داده می شود. بنابراین همانطوری که شنونده غیبت در گناه غیبت کننده شریک است، شنونده تهمت نیز در گناه تهمت زننده شریک می شود. چرا که آن فرد خودش حضور ندارد تا از خود دفاع کند و آنان هم که حضور دارند و می توانند دفاع کنند این کار را انجام نمی دهند و با سکوتشان به نوعی تهمت را تایید می کنند.

پی نوشت ها:

1. مجلسی، محمد باقر(1110ق)، بحار الانوار، بیروت، دار احیا التراث العربی، ج 74، ص 89.

2. همان، ج‏72، ص261.

3. همان، ج‏71، ص232.

4. همان، ج‏75، ص333.

5. همان، ج‏72، ص244.

6. همان، ج‏67، ص2.

7. همان، ج72، ص215.

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمائید