پرسش: برای درمان تکبر چه باید کرد؟

پاسخ:
توضیحاتی که ارائه می شود از بیانات آیت الله مکارم شیرازی در وب سایت ایشان می‌باشد که خدمتتان تقدیم می‌شود:
درمان «تکبرّ» از طریق عملی به این طریق حاصل می‏ شود که سعی کند اعمال متواضعان را انجام دهد تا این فضیلت اخلاقی در اعماق وجود او ریشه بدواند، در برابر خداوند و خلق او تواضع کند، سر به سجده و بر روی خاک نهد و «لَا اِلَهَ اِلَّا اللَّهُ حَقّاً حَقّاً سَجَدْتُ لَکَ تَعَبُّداً وَ رِقّاً لَا مُسْتَنْکِفاً وَ لَا مُسْتَکْبِراً» و مانند این جمله‏‌ها را تکرار کند. لباس ساده بپوشد، غذای ساده بخورد، با خادمان یا کارگرانش بر سر یک سفره بنشیند، در سلام کردن بر دیگران تقدّم جوید، صدر مجلس ننشیند و در راه رفتن بر دیگران پیشی نگیرد. با کوچک و بزرگ گرم بگیرد و از همنشینی با افراد متکبّر و مغرور بپرهیزد و در عمل امتیازی برای خود بر دیگران قائل نشود، خلاصه آنچه را نشانه تواضع یا از مظاهر آن است در عمل و سخن به کار بندد و سعی کند این حالت، عادت و سپس ملکه او گردد.
در حالات پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) آمده است که روی زمین می‌‏نشست و غذا می‌‏خورد و می‌‏فرمود: «اِنَّمَا اَنَا عَبْدٌ آکُلُ کَمَا یَأْکُلُ الْعَبْدُ»(1)؛ (من بنده ‏ای هستم مانند غلامان غذا می‏ خورم). غالباً این حدیث معروف را درباره حضرت علی (علیه السلام) شنیده ‏ایم که: «روزی دو پیراهن خرید یکی به چهار درهم و دیگری به سه درهم، سپس به غلامش قنبر فرمود: یکی از این دو را انتخاب کن، قنبر پیراهن چهار درهمی را انتخاب کرد و امام پیراهن سه درهمی را پوشید».(2)
در خطبه 160 «نهج البلاغه» آمده است که امام (علیه السلام) درباره پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) چنین می‌‏فرماید: «وَ لَقَدْ کَانَ یَأْکُلُ عَلَی الْاَرْضِ وَ یَجْلِسُ جِلْسَةَ الْعَبْدِ وَ یَخْصِفُ بِیَدِهِ نَعْلَهُ، وَ یَرْقَعُ بِیَدِهِ ثَوْبَهُ وَ یَرْکَبُ الْحِمَارَ الْعَارِیَ وَ یُرْدِفُ خَلْفَهُ»؛ (پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) روی زمین [بدون فرش] می‌‏نشست و غذا می‌‏خورد و با تواضع همچون بردگان جلوس می‌‏کرد و با دست خود کفش خویش را وصله می‌‏کرد و بر مرکب برهنه سوار می‌‏شد و حتّی کسی را پشت سر خویش سوار می‌‏کرد).
البتّه با تغییر شرایط زمانی، بسیاری از این امور، امروز معمول نیست و انجام آن توصیه نمی‌‏ شود، هدف این است با مطالعه حالات پیشوایان بزرگ و توجّه به مقام والای تواضع آنها درس بگیریم و کبر و غرور را از خود دور سازیم.(3)

پی نوشت:
(1). مکارم الأخلاق‏، طبرسی، ص 27، الفصل الثالث.
(2). همان، ص 112.
(3). گردآوری از: اخلاق در قرآن‏، آیت الله مکارم شیرازی، ج 2، ص 62.