نصر بن مزاحم المنقری

نصر بن مزاحم المنقری که بود!؟ چه خدماتی داشته و مهمترین تالیفاتش چیست؟

نصر بن مزاحم بن یساری منقری التمیمی الکوفی، (م ۲۱۲ ق) مکنی به ابوالفضل، از مورخان بزرگ شیعه است. برخی او را در ردیف ابومخنف صاحب مقتل الحسین (علیه السلام) شمرده‎اند.(1) و شیخ طوسی نیز او را از اصحاب امام باقر (علیه السلام) می داند.(2) در تاریخ درباره تولد او سخنی به میان نیامده است اما گفته شده او در کوفه به دنیا آمد و سپس ساکن بغداد شد. نسبش هم به بنی منقر بن عبید بن حارث بن عمرو بن کعب بن سعد بن زید مناة بن تمیم می‌رسد.(3) خطیب بغدادی در کتاب تاریخ بغداد، او را به عنوان یکی از شخصیت های علمی بغداد نام برده است.(4) نصر بن مزاحم در سال ۲۱۲ هجری درگذشت. برخی پیشه او را عطاری دانسته اند.(5) او در قیام ابوسرایا شرکت داشته و شرح این قیام را در کتابی با عنوان «أخبار محمد بن ابراهیم و ابوالسرایا» نوشت.(6) ابوسرایا پس از تسلط بر کوفه امور بازار کوفه را بدو سپرد.(7) از جمله اقدامات وی در آن برهه تاریخی تالیف کتاب های است که از وی به یادگار مانده است. از تالیفات او مشخص می شود که در تاریخنگاری متبحر است. او با تالیف این کتاب ها و نقل گزارش های با رویکرد شیعی، برخی از گزارش ها را به دست ما رسانده که مورخین اهل سنت به دلیل تعصبات مذهبی از نوشتن آن پرهیز داشتند. «وَقعَةُ صِفّین» از جمله آثار وی و از کهن‌ ترین و مهم‌ ترین منابع تاریخ اسلام در موضوع زندگی امیرمؤمنان علی (علیه السلام) است. این اثر که در هشت جزء از ابتدا تا انتهای کارزار صفین را بازگو می‌ کند از معدود تک نگاری‌ های برجای مانده در موضوع جنگ صفین است. از ویژگی‌ های این اثر دقت مؤلف در بیان حوادث صفین حتی در جزئی‌ ترین امور است. در این کتاب به اخبار و حوادث جنگ صفین پرداخته و گزارش‌های بسیاری درباره این جنگ و حوادث پیش و پس از آن ارائه می‌ دهد. اهمیت کتاب را از چند جهت می‌ توان بررسی کرد. نخست، ارزش متنی کتاب به جهت قدمت تاریخی آن از یک سو و از طرفی دیگر، اشاره به اخبار و حوادث دوران خلافت حضرت علی (علیه السلام)، و نیز به عنوان منبعی مهم برای رویدادهایی که منجر به جنگ صفین شده است. جزء اول از ورود حضرت علی (علیه السلام) به کوفه و سامان دادن اوضاع سیاسی-اجتماعی قلمرو حکومت خود آغاز تا ارسال نمایندگانی نزد معاویه را گزارش می‌کند. جزء دوم رایزنی ها، چاره جویی ها، تبادل سفرا و نامه‌ ها تا تدارک و تجهیز دو سپاه عراق و شام را در بر می گیرد. جزء سوم به بسیج عمومی و حرکت دو سپاه به صفین اختصاص یافته و ضمناً وقایع جنبی مرتبط به جنگ را هم ترسیم می کند. جزء چهارم مشتمل بر آغاز نبرد صفین تا بیان رجزهای جنگاوران دو سپاه را در بر می‌ گیرد. جزء پنجم سلحشوری و رزم آوری دو سپاه و روح حماسی جنگ را بیانگر است. جزء ششم بحث درگیری‌ های نظامی همراه با تلاش‌های سیاسی دو سپاه و تبادل سفرا و نامه‌ ها ادامه می‌ یابد. جزء هفتم روایتگر عزم سپاه عراق جهت یکسره کردن کار جنگ و حیله عمروعاص در بالا بردن قرآن‌ ها است. جزء هشتم درباره پایان دردناک جنگ و ماجرای حکمیت و آثار و پیامدهای آن از جمله ظهور خوارج.(8) شیوه این اثر، مانند دیگر آثار معمول در این دوره، حدیثی است و امتیاز آن، روایت کردن با دو یا سه واسطه از کسانی است که خود در جنگ صفین حضور داشته‌اند و از آن جا که این اثر در مکتب تاریخ نگاری عراق تدوین شده، سلسله اسناد بیشتر روایات آن به رجال و راویان شیعی مانند اصبغ بن نباته، صعصعه بن صوحان، منتهی می‌شود. اگر هم از راویان عامه چون شعبی، روایت می شود، روایات دلخواه و مورد قبول مؤلف است. «نصر بن مزاحم» به دلیل گرایش خاص خود به علی(علیه السلام)، خطبه‌هایی از آن حضرت را نقل کرده و به بسیاری از امور اجتماعی و فرهنگی به ویژه نظامی پرداخته است. او گاه چنان دقیق به گزارش تاکتیک‌ های جنگی و روانی، شیوه آرایش سپاه، رجزها، هجوها و سوگواری‌ ها و تصویر پردازی از جامه‌ ها، اسلحه‌ ها، آلات جنگی، وصف اسب‌ ها و... می‌ پردازد. دیگر آثار وی عبارتند از: الجمل، الغارات، مقتل حجر بن عدی، مقتل حسین بن علی (علیهماالسلام)، عین الورده، اخبارالمختار، المناقب، اخبار محمد بن ابراهیم و ابوالسرایا.(9) کتاب «الغارت» وی امروزه در دست نیست و گاهی برخی با الغارات ثقفی کوفی اشتباه می گیرند. البته برخی از آثار وی به دست ما نرسیده اما بعید نیست بسیاری از گزارش هایی که در لابلای اثار دیگران به نفع اهل بیت در طول تاریخ مانده حاصل زحمات وی باشد.

پی نوشت ها:

1. منقری، نصر بن مزاحم، وقعة صفین، قاهره، المؤسسة العربیة الحدیثة للطبع والنشر والتوزیع، ۱۳۸۲ق، ص۵۶۵.

2. طوسی، محمد بن حسن، رجال طوسی، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۵ق، ص۱۴۷.

3. طوسی، پیشین، ص۵۶۵.

4. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، بیروت،‌ دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۷ق، ج۱۳، ص۲۸۴.

5. ابن ندیم، الفهرست، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا، ص۱۰۶.

6. نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۶ق، ص۴۲۷.

7. اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، النجف الأشرف، منشورات المکتبة الحیدریة، ۱۳۸۵ق، ص۳۵۵.

8. منقری، نصر بن مزاحم، وقعة صفین، تحقیق وشرح : عبد السلام محمد هارون، قاهره، المؤسسة العربیة الحدیثة، ۱۳۸۲ق، فهرست کتاب.

9. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه،‌ دار إحیاء الکتب العربیة، ۱۳۷۸ق، ص ۴۲۸.

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمائید