مصیبت امام حسین (ع) بازتاب عمل

پرسش:

طبق آیه ۳۰ سوره شوری، هر مصیبتی به شما می رسد بازتاب عمل بد شما است. از این منظر، آیا شهادت امام حسین نیز مصیبت و بازتاب عمل ایشان بود؟

پاسخ:

تردیدی نیست که شهادت امام حسین علیه السلام و یاران ایشان، مصیبت بزرگ مسلمانان و سماواتیان است؛ چنانکه در فرازی از زیارت عاشورا آمده است: «ای ابا عبد اللّه، هرآینه عزایت بزرگ و سنگین شد، و مصیبت تو بر ما و بر همه اهل اسلام بس بزرگ گشت، و سنگین و بزرگ شد مصیبتت در آسمان‌ها بر همه اهل آسمان...».(۱)
 از سوی دیگر، در آیه ۳۰ سوره مبارکه شوری بیان شده است که «هر مصیبتی به شما برسد به خاطر اعمالی است كه انجام داده‌اید، و خداوند بسیاری را نیز عفو می‌كند.»(۲) در ادامه در قالب چند نکته به بررسی رابطه این آیه و مصیبت وارد شده بر امام حسین علیه السلام می پردازیم.

نکته اول:
مصائب و مشکلات و شروری که به زندگی انسان وارد می شود، متنوعند و به گونه های مختلفی تقسیم می شوند. برخی از آنها مجازات و كفاره گناهانی است که آدمی مرتکب شده است. این مصائب، بازتاب اعمال بد انسان است که بخشی از آن در دنیا و بخشی نیز در آخرت، گریبانگیر او خواهد شد. آیه ۳۰ سوره مبارکه شوری درصدد اشاره به این حقیقت است و به همین جهت به این نکته توجه می دهد که بسیاری از کارهای بد شما، با اینکه کفاره و مجازات دنیوی یا اخروی به دنبال دارد، اما خداوند آنها را بخشیده و مانع از نزول بلا و مصیبت می شود.(۳) 
نکته دوم:
برخی از مصیبت ها نیز بازتاب اعمال بد ما نیستند و با این حال، به فرد یا جامعه وارد می شوند. بخشی از آنها برآمده از تزاحمات طبیعی هستند (مثلا زلزله یا خشکسالی) و برخی نیز ناشی از ظلم ظالمان و بدرفتاری دیگران (مثلا جنگ و غارت). هر چه هست، کسی که به او مصیبت و شرّ وارد شده، در این زمینه تقصیری نداشته و با این حال، شرّ و مصیبت به او وارد شده است. بسیاری از مصائبی که به انبیاء و امامان و مومنان وارد شده است، از این دسته هستند و نباید آنها را نتیجه اعمال بد آنها دانست.(۴) 
در همین راستا، در روایات وارد شده که بلاء و مشکلات و مصائبی که به افراد وارد می شود، گاهی نتیجه عمل بد آنها است اما گاهی نیز نتیجه عمل بد آنها نیست چرا که آنها کار اشتباهی انجام نداده اند تا تنبیه و ادب شوند؛ بلکه آن مصیبت و بلاء، زمینه امتحان و ارتقای درجه و مقام آن شخص به حساب می آید: 
«بلاها برای ظالم تأدیب و برای مؤمنان امتحان و برای پیامبران درجه و برای اولیا کرامت و مقام است.»(۵) 

این گونه از مصائب، در علم الهی ثبت و ضبط شده و حتی پیامبران یا امامان نیز گاهی از آن مطلع می شوند.(۶) در آیات ۲۲ و ۲۳ سوره مبارکه حدید، به این گونه مصائب اشاره شده است: 
«هیچ مصیبتی(ناخواسته) در زمین و نه در وجود شما روی نمیدهد مگر اینكه همه آنها قبل از آنكه زمین را بیافرینیم در لوح محفوظ ثبت است... این بخاطر آن است كه برای آنچه از دست دادهاید تأسف نخورید، و به آنچه به شما داده است دلبسته و شادمان نباشید».(۷) 
بنابراین، بسیاری از مصائب –از جمله مصائبی که به انبیاء، امامان، صالحان و مومنان وارد می شود- بازتاب اعمال بد انسان نیست و مصداق آیه ۳۰ سوره مبارکه شوری به حساب نمی آید و می توان آنها را امتحان و زمینه ای برای تعالی به حساب آورد.(۸) 
در تایید این مطلب، می توان به بیان امام سجاد علیه السلام در نقد یزیدِ ملعون اشاره داشت. یزید وقتی خاندان امام حسین علیه السلام را دید، آیه ۳۰ سوره شوری را خواند و شهادت امام حسین علیه السلام را مصداق آن دانست تا اینطور وانمود کند که لابدّ ایشان گناهی مرتکب شده که این چنین مصیبت بر او وارد شده است. امام سجاد علیه السلام در نقد این ملعون، فورا آیات ۲۲ و ۲۳ سوره حدید را قرائت کرده و فرمودند که مصائب وارد شده بر ما، مصداق این آیات است نه آیه ۳۰ سوره شوری.(۹)
 
نتیجه:
بنابراین، گاهی یک آیه، عام و مطلق است و آیات دیگر، بیانگر قیودش. از این رو، با جمع بندی آیات و عرضه آنها به یکدیگر و ملاحظه روایاتی که مرتبط با آن آیات بیان شده است، می توان به این دیدگاه درست رسید که مصائب دارای اقسام متنوعی است که برخی از آنها (نه همه آنها) ناشی از بدرفتاری و گناهان انسان است. مصیبت وارد شده بر امام حسین علیه السلام - و همچنین مصائب وارد شده بر سایر انبیاء و امامان علیهم السلام و مومنان و صالحان- مصداق این قسم از مصائب نیست و دارای علل طبیعی و انسانی دیگری است که شرحش گذشت. 

کلمات کلیدی:
کفاره گناهان، خاستگاه مصائب، مصیبت عظیم، شهادت امام حسین علیه السلام.

پانویس:
1. «لَقَدْ عَظُمَتِ الرَّزِیةُ وَ جَلَّتْ وَ عَظُمَتِ الْمُصِیبَةُ بِكَ (بِكُمْ) عَلَینَا وَ عَلَی جَمِیعِ أَهْلِ الْإِسْلاَمِ وَ جَلَّتْ وَ عَظُمَتْ مُصِیبَتُكَ فِی السَّمَاوَاتِ عَلَی جَمِیعِ أَهْلِ السَّمَاوَاتِ...»؛ طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد، ج۲، ص۷۷۳-۷۷۶.
2. سوره شوری، آیه ۳۰: «وَ ما أَصابَكُمْ مِنْ مُصیبَةٍ فَبِما كَسَبَتْ أَیدیكُمْ وَ یعْفُوا عَنْ كَثیرٍ».
3. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۲۳، ص۳۶۲-۳۶۳.
4. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۲۳، ص۳۶۲-۳۶۳.
5. « إِنَّ الْبَلَاءَ لِلظَّالِمِ أَدَبٌ وَ لِلْمُؤْمِنِ امْتِحَانٌ وَ لِلْأَنْبِیاءِ دَرَجَةٌ وَ لِلْأَوْلِیاءِ کرَامَةٌ»؛ مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، ج ۷۸، ص ۱۹۸.
6. روایات مربوط به علم غیبی امام علی و امام حسین علیهماالسلام به شهادتشان، تواتر معنوی دارند و تردیدی در آنها نیست. علم غیبی سایر امامان به زمان و چگونگی شهادتشان نیز دارای روایات معتبری است که متواتر نیستند اما از اعتبار کافی برخوردارند.(ربانی گلپایگانی، علی و محسن ربانی زاده، «علم امام به شهادت و شبهه ناسازگاری آن با عصمت»، ص۱۰۴)
7. سوره حدید، آیات ۲۲-۲۳: « ما أَصابَ مِنْ مُصیبَةٍ فِی الْأَرْضِ وَ لا فی أَنْفُسِكُمْ إِلاَّ فی كِتابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَها... لِكَیلا تَأْسَوْا عَلی ما فاتَكُمْ وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاكُمْ».
8. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۲۳، ص۳۶۲-۳۶۳؛ همچنین، رک: همان، ج۲۰، ص۴۴۱.
9. « قال الصادق علیه السلام لما أدخل علی بن الحسین علیه السلام علی یزید لعنه الله نظر إلیه ثم قال له یا علی بن الحسین... »؛ مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، ج۴۵، ص۱۶۸.