فرزندان و آموزش اصول اخلاقی

چطور می توانیم اصول اخلاقی و زیستن اخلاقی را از همان دوران کودکی به فرزندان مان بیاموزیم به طوری که برای کودک ما قابل درک و فهم باشد؟ امیرالمؤمنین (علیه السلام) به فرزندش امام حسن (علیه السلام) می فرماید: «دل کودک، چون زمینی خالی است که هر بذری در آن پاشیده شود، می پذیرد، پس من پیش از آن که قلبت سخت و فکرت به امور دیگر مشغول شود، به ادب و تربیت تو مبادرت ورزیدم.»(1) از حکیمی پرسیدند: از چه زمانی باید تربیت را آغاز کرد؟ حکیم گفت: از بیست سال قبل از تولد.(2) پس به نظر دقیق، تربیت کودک حتی سال ها قبل از تولد طفل آغاز می شود، یعنی والدین قبل از فرزند دار شدن، زمینه رشد و هدایت را در خود ایجاد کنند و برای پدر و مادر شدن خود را آماده نمایند. با توجه به این مهم، بهترین راه آموزش اصول اخلاقی به کودکان، ارائه الگوی مناسب است. کودک از رفتار و کردار پدر و مادر و بزرگ ترها الگو بر می دارد. افرادی که درون منزل به امور تعبدی و دینی پای بندند، معمولاً دارای فرزندانی چنین خواهند شد. تربیت فرزند به تکرار نصایح و سماجت در موعظه نیست. هیچ چیز به اندازه عمل کارساز نیست. فرزند وقتی ببیند پدر یا مادرش در منزل بد زبانی می کند، دارای زبانی تند خواهد شد، پس باید علت بسیاری از ناهنجاری هایی را که در وجود فرزندان مان است، از رفتار و اعمال خود بدانیم. اگر پدر می خواهد فرزندش نماز اوّل وقت را غنیمت بشمرد، نیازی ندارد به این که او را با زور و تهدید وادار به این کار کند. اصلا در این مورد به حرف و موعظه نیازی نیست و بدون آن که چیزی بگوید، خود باید برخیزد و با اعتقاد بر این کار عبادت کند تا ثمره اش را در وجود فرزند ببیند. با توجه به مطالب فوق، بخشی از مهم ترین وظایف پدر و مادر نسبت به کودکان چنین است: 1. احترام به کودک: یکی از وظایف مهم والدین، احترام به شخصیت کودک است. رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) می فرمایند: «اکرموا اولادکم و أحسنوا آدابهم»؛ به فرزندان تان احترام کنید و با آداب و روش پسندیده با آن ها معاشرت نمایید.(3) کودکانی که در دوران قبل از دبستان از امنیت و محبت کافی برخوردار نمی شوند، آسیب هایی بر آن ها وارد می شود که به ندرت در دوره های بعد قابل جبران است. 2. توجه به استقلال طلبی کودکان: بذر استقلال طلبی از سال های آغازین زندگی کودک شروع به رشد و جوانه زدن می کند. پدر و مادر زمینه را برای رشد متعادل این میل فراهم می آورند. آزادی های لازم را به او بدهند. البته آزادی باید محدود باشد. روش های آزادمنشانه به کودکان و نوجوانان حق انتخاب و گزینش می دهد، زمینه را برای خلاقیت و شکوفایی استعدادهای نهفته آنان فراهم می سازد، کنترل و تذکر بیش از حدّ، تأثیر معکوس داشته و اعتماد به نفس کودک و نوجوان را از بین می برد. 3. پرورش شخصیت کودکان: والدین با روش های مختلف می توانند شخصیت کودکان خود را پرورش دهند که مهم ترین آن، سلام کردن و هم بازی شدن با آن ها است. حضرت علی (علیه السلام) می فرماید: «من کان له ولدٌ صبا»؛ هر که کودکی دارد، باید خود را تا سر حدّ کودکی تنزّل دهد.(4) دو عامل دیگر تربیت فرزند (دوران مدرسه و اجتماع) چون عامل اوّل قرار دارند، هر چند از اهمیت لازم برخوردارند اما مواظبت اوّلیه، در هوشیاری فرزند تأثیر بسزایی دارد. نیز مواظبت در دوره مدرسه و انتخاب دوستان مناسب و افرادی که صلاحیت اخلاقی بالایی دارند، بر امنیت خاطر می افزاید تا وقتی وارد اجتماع شود، دغدغه خاطری پیش نیاید. 4. اظهار محبّت: اولین نیاز روانی کودک و نوجوان مهر و محبت و دوست داشتن آن ها است. هر کودک و نوجوانی برای داشتن احساس امنیت، باید مورد محبت قرار گیرد. ابراز محبت، موجب دلگرمی و علاقه مندی به شما و زندگی خواهد شد. احساس امنیت در نوجوان سبب می شود زمینه پیوند شما با او توسعه یابد. در این رابطه رفتار صحیح دینی را بیاموزد. رابطه مهرآمیز همراه با گذشت و مدارا، با همگان و به خصوص با کودکان و نوجوانان قوی ترین و پرجاذبه ترین و سازنده ترین رابطه ها است. البته زیاده روی در محبت برای فرزند زیان بار است. 5. جهت دهی مثبت به احساسات: کم اهمیت جلوه دادن اشتباهات و تقدیر از رفتارها و کارهای ارزشی و پسندیده آنان، سبب می شود که آن ها به خود دلگرم شوند، احساس ارزشمندی نمایند. تقویت احساسات و ارزش های مثبت، یکی از مؤثرترین عوامل برای جهت دهی به گرایش های دینی فرزندان محسوب می شود. 6. درونی کردن ارزش های دینی و اخلاقی: آموزش مفاهیم دینی و یافتن بینش صحیح یک چیز است و پذیرش و عمل کردن به آن چیز دیگر است. باید سعی نمود نوجوان و جوان به صورت خود آگاه عامل به دستورات اخلاقی و دینی شود. دین باوری و عشق و علاقه به ارزش های دینی از درون او بجوشد، در این صورت رفتارهای مذهبی و دینی، ماندنی و پایدار خواهد شد. برای مطالعه در مورد تربیت فرزند نیز می توانید به کتاب های زیر مراجعه کنید: 1. والدین و مربیان مسئول، فرهادیان، رضا؛ قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی (بوستان کتاب)، 1377. 2. کودک در مکتب اهل بیت، نوشته مرحوم محمد تقی فلسفی. 3. تربیت کودک در جهان امروز، بهشتی، احمد، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1377. 4. حقوق فرزندان در مکتب اهل بیت (علیهم السلام)، طبسی، محمد جواد، با مقدمه آیت الله معرفت، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1376. 5. راهنمای پدران و مادران و شیوه های برخورد با کودکان، سادات، محمد علی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1372. 6. ریحانة بهشتی یا فرزند صالح. 7. خانواده و فرزندان در دوره ابتدایی ، انتشارات انجمن اولیا و مربیان 8. خانواده و فرزندان در دوره دبیرستان، انتشارات انجمن اولیا و مربیان

ــــــــــــــــــــــ

(1) نهج البلاغه، فیض الاسلام، نامه 31.

(2) دکتر افروز، روان شناسی و تربیت کودکان و نوجوانان، انتشارات انجمن اولیا و مربیان، چاپ نهم، 1380، ص 9.

(3) محمد بن الحسن الحر العاملی، وسائل الشيعه، الناشر: مؤسسه آل البيت، قم، سنه النشر/1409 ه.ق ،ج 21 ، ص 476.

(4) وسائل الشيعه، ج 5، ص 126.

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمائید