عواقب سوء ظن

عواقب سوء ظن در زندگی دنیا و همین طور آثار آن در آخرت چیست و چطور می توانیم با رذیله اخلاقی سوء ظن مقابله کنیم؟ ممنون می شوم دستورالعمل های مفید و کاربردی در این زمینه ارائه بدهید. بدبینی و سوء ظن نسبت به مسلمان از گناهانی است که در آيات و روايات متعددی از عواقب و عوارض جانبی آن سخن به ميان آمده است. در سوره حجرات می فرمايد: «ای کسانی که ايمان آورده ايد! از بسياری از گمان ها بپرهيزيد. چرا که بعضي از گمان ها گناه است.»(1) شروع فرمان اجتناب از بسياری گمان های بد با "يا ايها الّذين آمنوا"، اين پيام را دارد که ايمان مشروط است به رعايت اموری که يکی از آن ها، دوری کردن از سوء ظن به افراد است. ـ ريشه بدبينی: بدبينی مثل حرص و ولع نيست که ريشه در وجود انسان داشته و جزء غرايز درونی باشد تا بحث کنيم که آيا از غرايز اصلی است يا فرعی، بلکه عارضه و مرضی است که در نتيجه يک سری عوامل مانند: ضعف اراده، نداشتن منطق در کارها، گناه و إعراض از ذکر و ياد خدا، عادات بد، حسادت، احساس شکست و نااميدی و دست نيافتن به برخی آرزوها و خواسته ها، بر آورده نشدن بعضی توقعات و انتظارات به جا يا بیجا، حضور در جلسات غيبت و تهمت، و ويران گر تر از همه، تجسس و متمرکز کردن ذهن در کارها و زندگی و احوال مردم به وجود می آيد. ـ عواقب سوء ظن و بدبینی: ظلمت و سياهی را درون انسان پديد می آورد و باعث می شود که خداوند لطف و عنايت خويش را از بنده بردارد. شخص را به سوی ناراحتی روانی و افسردگی روحی، در زندگی سوق می دهد، تحيّر و سرگردانی، اضطراب و دلهره و ترس و خيالبافی از اين که ممکن است فلان پيشامد ناراحت کننده برای خود يا خانواده اش پيش آيد، او را در بحران تصميم گيری و بلاتکليفی جان فرسا قرار می دهد. سامان زندگی به هم می خورد، غيبت و دروغ و تهمت بازار داغی پيدا می کند. دشمنی ها و کينه ها زياد می شود. اگر به موقع درمان نشود و شخص در صدد اصلاح خود بر نيايد، ممکن است سرانجام گوشه گيری، انزوا طلبی و تنهايی را برگزيند و به اين ترتيب با حالت جنون زندگی اش خاتمه يابد. تکلیف عقوبت اخروی هم با ابتلا با گناهان کبیره ای چون غیبت و ... معلوم می شود. ـ درمان سوء ظن: کسی که دچار بدبينی است، برای اصلاح، خود بايد اقدام کند. بعضی از راه های درمان عبارتند از: 1. اراده و تصميم گيری: اعتقاد به اين که می توانم با تقويت و ارتباط با خدا و استمداد از او، خودم را از هر گناهی دور نگه دارم، عادت بد را ترک کنم، شکست ها را پلی براي پيروزی و کار و تلاش بيشتر مبدل سازم، با افراد اهل غيبت و تهمت و دروغ هم نشينی نداشته باشم، در کار و زندگی ديگران دقت نکنم و تجسس نداشته باشم. اعتماد به قدرت و توانايی نفس، به انسان اميد و حيات می بخشد و غبار غليظ شکست و يأس و افسردگی و دل مردگی را می شويد. 2. حمل به صحت: در روايات دستور داده شده که: "اعمال برادر (يا خواهر) مسلمانت را بر نيکو ترين وجه ممکن حمل کن، تا دليلی بر خلاف آن قائم شود و هرگز نسبت به سخنی که راجع به برادر (يا خواهر) مسلمانت می شنوي گمان بد مبر." بنا بر اين تا زمانی که آن چه را با چشم خويش نديده ايد يا مطلبی را با گوش خويش نشنيده ايد يا از راه دليل قطعي ثابت نشده است، از اين که ديگران را مورد اتهام قرار دهيد بپرهيزيد. چون ما از درون و قصد افراد مسلمان بی اطلاع هستيم. بلکه بايد سعی کنيم اگر کارش يا حرفش قابل تأويل و توجيه است، توجيه نيک و پسنديده ای براي آن ارائه دهيم. در بسياري از موارد انسان می تواند راه های حمل بر صحت را مورد بررسی قرار دهد و احتمالات صحيحی را که در مورد آن عمل يا سخن وجود دارد،‌ در ذهن خود مجسم سازد و به تدريج بر حالات بد گمانی خويش غلبه نمايد. پيامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: "سه چيز است که وجود آن در مؤمن پسنديده نيست و راه فرار دارد: از جمله، سوء ظن است که راه فراموشی آن بی اعتنايی به آن است."(4) 3. ترک تجسس: یکی از اسباب سوء ظن به دیگران، تجسس و تمرکز کردن ذهن در کارها و زندگی و احوال ديگران است. قرآن در ادامه آیه 12 سوره حجرات می فرماید: «وَ لا تَجَسَّسُوا...»؛ هرگز در کار ديگران تجسس نکنيد. اگر می خواهيم سوء ظن و بدگمانی نسبت به مردم نداشته باشيم، اگر می خواهيم گرفتار بدگمانی نشويم، نباید در امور مردم تجسس کنيم، زيرا سوء ظن و تجسس در يکديگر تأثير متقابل دارند. گاهی تجسس باعث سوء ظن است و گاهی سوء ظن منشأ تجسس می شود.

_________

(1) حجرات/ 12.

(2) تفسير نمونه‏، مكارم شيرازى ناصر، دار الكتب الإسلامية، تهران‏، 1374 ش‏،‌ ج 22، ‌ص 183.

(3) اصول کافي، ‌ترجمه حاج سيد جواد مصطفوي، انتشارات علمية اسلاميه، باب التهمة و سوء الظن، ج 4، ص 66، حديث شماره 3.

(4) تفسير نمونه، ‌ج 22، ص 182.

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمائید