عزاداری ملائکه برای امام حسین (علیه السلام)

در زیارت ناحیه مقدسه آمده که ملائکه برای امام حسین (علیه السلام) به صورت خود می زنند؛ یعنی چه؟

پاسخ به این سؤال بستگی دارد به این که به سؤال «آیا ملائکه جسم مادی دارند یا خیر؟» چه پاسخی بدهیم. پبرامون این که ملائکه مجرد هستند و یا دارای جسم می باشند چند دیدگاه وجود دارد: 1. ملائکه دارای جسم مادی نیستند و مجرد می باشند. آیة الله مکارم شیرازی با استفاده از آیات قرآن خصوصیاتی را برای ملائکه ذکر می کنند(1)، و می فرمایند: «بدون شک با اين اوصاف نمی توانند از اين ماده كثيف عنصرى باشند، ولى مانعى ندارد كه از اجسام لطيفى آفريده شده باشند.» امام خمینی (رحمه الله علیه) می فرماید: «حق آن است که از برای ملائکة الله اصنافی کثیره است که بسیاری از آن ها مجردند و بسیاری از آن ها جسمانی برزخی هستند.»(2) بعضی فلاسفه قائل به تجرد مطلق ملائکه شده اند. يكى از دليل ‏هايشان اين آيه از قرآن است كه مى ‏فرمايد: «وَ ما مِنَّا إِلاَّ لَهُ مَقامٌ مَعْلُومٌ»؛ و هيچ يک از ما (فرشتگان) نيست مگر اين كه براى او (مقام و) مرتبه ‏اى معین است.(3) يعنى ملائكه يک مقام معلوم دارند و اين، ويژگى موجود مجرد است كه كم و زياد و استعداد رشد نداشته و ثابت است. پس اين گروه از فلاسفه، مقام معلوم را مقام ثابت مى ‏دانند و وقتى مقام ثابت شد، ناچاريم بگوييم ملائكه مجردند. اما بسیاری متكلمان و بسيارى از مفسران، اين نظر را قبول ندارند؛ زيرا مقام معلوم مى ‏تواند به معناى وظيفه، مسئوليت و پايگاه خاص باشد؛ در حالى كه انسان به دليل اختيار خير و شر، مى ‏تواند در چندين مقام قرار بگيرد. هم چنین بسیاری از آیات و روایات این مطلب (تجرد مطلق ملائکه) را رد می کند چون در این روایات و آیات برای ملائکه مکان، زمان و صف کشیدن و ... مطرح شده، حال آن که مجرد مطلق از این اوصاف بریء است. بنا به آیات قرآن و روایات، فرشتگان مى ‏توانند تمثّل پيدا كنند و حتى به شكل انسان در آيند؛ چنان‏ كه در قرآن مجيد مى‏ خوانيم: فرشتگانى به صورت ميهمان بر حضرت ابراهيم (عليه السلام) وارد شدند و بشارت فرزند دار شدن حضرت ابراهيم را دادند و از سوى ديگر، خبر عذاب قوم لوط را آوردند؛ در حالى كه به دليل فرشته بودن، از خوردن غذايى كه براى آن ها آماده شده بود، خوددارى كردند!. هم‏ چنين از روايات فراوانى فهميده مى‏ شود كه بارها جبرئيل به شكل جوانى به اسم «دحيه كلبى» در مى ‏آمده و او يكى از زيباترين جوان‏ هاى آن زمان بوده است: «عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ‏ (عليه السلام) قَالَ إِنَّ أَبَاذَرٍ أَتَى رَسُولَ اللَّهِ‏ وَ مَعَهُ جَبْرَئِيلُ‏ عليه السلام فِي صُورَةِ دِحْيَة الْكَلْبِیّ... .»(4) 2. ملائکه دارای جسم عنصری و مادی هستند. بعضی از محدثين مخالف مفسرين و حكما هستند و قائل به تجسّم ملائكه هستند. دلائلی هم ارائه نمودند كه ضعيف وارد شده است. امام خمينی (رحمه الله علیه) می ‌فرمايد: بدان كه بين محدثين و محققين اختلاف است در تجسّم ملائكه الله؛ كافّه حكما و محققين و بسياری از فقهاء، قائل به تجرد آن ها و تجرد نفس ناطقه شدند و برای آن ها برهان های متين اقامه فرموده ‌اند و از بسياری روايات و ‌آيات شريفه نيز استفاده تجرد می ‌شود.(5) نتیجه؛ آن چه که مسلّم است این است که ملائکه مجردند و دارای ماده نیستند. بنابر این، این که ملائکه در عزای امام حسین (علیه السلام) بر صورت خود می زنند، تعبیری کنایه ای برای بیان غم و اندوه ملائکه از شهادت و مصائب وارده بر امام حسین (علیه السلام) می باشد.

ـــــــــــــــــــــــ

(1) ر.ک: تفسير نمونه، ج 18 ،صص 174-176.

(2) امام خمینی، آداب الصلاة، ص 364 با تلخیص.

(3) صافات/ 164.

(4) الكافى، ج 2، ص 587.

(5) آداب الصلوه، تهران، نشر مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينی، چاپ اول، 1370، ص 364.

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمائید