زهد معصومین

تعریف کامل زهد در فقه و ادبیات چیست و آیا خداوند سنت اسلامی را با سرشت و رفتار معصومین (علیهم السلام) و ذریه پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) قرین کرده است؟ از نظر ارباب لغت، زهد ورزیدن نسبت به یک چیز به مفهوم اعراض از آن شیء و به مقدار‌ اندکی از آن، رضایت دادن است.(1)در فرهنگ عالمان اخلاق، «زهد» عبارت است از اعراض قلبی و عملی از دنیا، مگر به مقداری که آدمی بدان نیاز ضروری دارد. به عبارت دیگر، زهد یعنی روی گردانیدن از دنیا برای آخرت و از غیر خداوند دل بریدن. از این تعریف برمی‌آید که اولاً، زهد نسبت به کسی صادق است که امکان تحصیل دنیا و برخورداری از آن را داشته باشد. ثانیاً، روی برتافتن او از دنیا به دلیل پستی و حقارت دنیا نسبت به آخرت باشد. هرگاه ترک دنیا به دلیل عدم امکان تحصیل آن و یا به هدفی غیر از رضایت خداوند و تحصیل آخرت باشد ـ‌ مانند جلب رضایت و محبت مردم و یا به علت فرار از سختی و مشقت تحصیل آن‌ ـ به آن «زهد» گفته نمی‌شود. مقابل آن «رغبت» قرار دارد که به معناى میل به چیزى است.(2) البته زهد در ترک دنیا خلاصه نمى‌شود. زهد کامل و تام، عبارت است از روی‌گردانى دل، از آنچه انسان را از خدا غافل کرده، از توجه به او باز مى‌دارد. از این‌رو، طبق روایتى، جبرئیل در پاسخ پیامبر (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) که تفسیر زهد را از او پرسیده بود، گفت: «زاهد، آنچه را آفریدگارش دوست دارد، دوست مى‌دارد و آنچه را آفریدگارش ناخوش دارد، ناخوش مى‌دارد و در حلال دنیا بر خود سخت مى‌گیرد (و از آن در حدّ ضرورت استفاده مى‌کند) و به حرام آن توجه نمى‌کند؛ زیرا حلال آن حساب دارد و حرامش کیفر.»(3) در روایات بسیارى به زهد در دنیا ترغیب و تشویق شده و آثار بزرگ و ارزشمندى براى آن بیان گشته است؛ از جمله: امام صادق (علیه‌السّلام) مى‌فرماید: «هر کس در دنیا زهد پیشه کند، خداوند قلب او را کانون حکمت قرار مى‌دهد و زبانش را بدان گویا مى‌سازد و او را به عیوب دنیا؛ هم درد و هم درمان آن بینا مى‌گرداند و وى را با سلامت از دنیا به بهشت مى‌برد.»(4) در حدیثى دیگر از آن حضرت آمده است: «همه خیر در خانه‌اى نهاده و کلید آن، دل کندن از دنیا قرار داده شده است»؛ سپس افزود: رسول خدا (صلّى‌الله‌علیه‌وآله) فرمود: «مرد، شیرینى ایمان را نمى‌چشد تا اینکه برایش اهمیتى نداشته باشد که چه کسى از دنیا بهره مى‌برد». آنگاه امام فرمود: «قلب‌هاى شما از چشیدن شیرینى ایمان محروم است تا آنکه در دنیا زهد بورزد.»(5) مراد از زهد در اصطلاح، روی‌گردانى قلب از دنیا و توجه به آخرت است.(6) از دیدگاه روایات(7) زهد مورد نظر اسلام، در این آیه خلاصه مى شود: «لِكَيْلَا تَأْسَوْا عَلَى مَا فَاتَكُمْ وَلَا تَفْرَحُوا بِمَا آتَاكُمْ وَاللَّهُ لَا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ»؛ تا آنکه بر آنچه از دست شما رفته است، تأسّف نخورید و بدانچه به دست شما رسیده است، شاد نشوید.(8) بنابراین: زهد به معناى برخوردار نشدن از دنیا نیست، بلکه برخوردارى از دنیا و نعمتهاى الهى است، به طریقى که موجب غفلت انسان نگردد. چنانکه امام صادق (علیه السلام) مى فرماید: «زهد در دنیا ضایع کردن مال و حرام نمودن حلال نیست، بلکه زهد در دنیا به این است که اعتماد تو نسبت به آنچه در دستت مى باشد، بیشتر نباشد از اعتمادت نسبت به آنچه در دست خداوند عزوجل است.»(9) سنت اسلامی امری جدا از رفتار معصومین (صلوات الله علیهم) نیست؛ که گاه در قالب قول، فعل و تقریر معصوم (علیه السلام) جلوه می کند.

_______________

(1) راغب اصفانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، ص۳۸۴.

(2) نراقی، محمدمهدی، جامع‌السّعادات، ج۲، ص۵۸.

(3) صدوق، محمد بن علی، معانی‌الأخبار، ص۲۶۱.

(4) حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل‌الشیعه، ج۱۶، ص۱۰.

(5) همان، ص 12

(6) طریحی، فخرالدین، مجمع‌البحرین، واژه «زهد»

(7) بحارالانوار، ج 70، باب الزهد و درجاته .

(8) حدید/ 23.

(9) بحارالانوار، ج 70، ص 310.

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمائید