راه های عدم ابتلا به غیبت
غیبت یا بدگویی پشت سر دیگران از گناهان کبیره است. مراقبت اززبان و توجه به عیوب خود، از مهمترین راهکارهای عملی ترک غیبت است. گفتگوهای مثبت را جایگزین غیبت کنید.
پرسش:
چه راههایی پیشنهاد میدهید که مبتلا به غیبت نشویم؟ مثلا من میدانم اگر دوستم را ببینم به غیبت کردن میافتیم، چه کنم؟
پاسخ:
در دیدگاه اسلام، وقتی کسی مسلمان میشود، به دلیل تقدس این اعتقاد، جان و مال و آبروی او اهمیت خاص و ویژهای پیدا میکند؛ تا جایی که اگر کسی قصد ضرر رساندن به جان و مال و آبروی مؤمن را داشته باشد مورد مؤاخذه قرارخواهد گرفت. درواقع فلسفه حفظ آبروی مؤمن به این برمیگردد که انسان مؤمن به دلیل دارا بودن سرمایه ایمان، از ارزش ویژه و منحصربهفردی برخوردار میشود و معیار ایمان در وجود او منجر به ارزشمندی جان و مال و آبروی او میگردد. تمام دستورات اخلاقی که قرآن و روایات، ما را ملزم به رعایت آن کردهاند نیز در راستای همین هدف هستند؛ بنابراین انسان نه خود حق دارد موجبات ازبینبردن آبروی خود را فراهم کند و نه به دیگران چنین حقی داده شده است. حرمت غیبت، دروغ، تهمت و افشای راز نیز به همین فلسفه برمیگردد.
تا ریشه غیبت را نیابید نمیتوانید از شرش آسوده شوید. در اعماق روح خود به دنبال ریشه غیبتکردن بگردید و با حذف ریشه، خود را از این گناه کبیره نجات دهید. بدگمانی، شوخی و بذلهگویی، مسخره کردن و استهزاء، کینهجویی و عداوت، انتقامجویی، پرحرفی و حسادت میتوانند ریشههای غیبت باشند.
راهکارهای دوری از غیبت:
1. فرار از غیبت کردن
بهترین راه برای غیبتنکردن این است که انسان در مرحله اول خودش غیبتکننده نباشد. وقتی شما غیبت نکنید، مسلماً باب گناهان زیادی را در جمعهای دوستانه به روی خود و دیگران میبندید.
2. تصمیم جدی غیبت نشنیدن
در مرحله بعدی تصمیم بگیرید و تلاش کنید که شنونده غیبت نباشید. گاهی ما نسبت به تصمیماتی که میگیریم خوشحالیم؛ اما در فهماندن آن تصمیمات به دیگران دچار مشکل میشویم. گاهی خجالت میکشیم و یا حس میکنیم دیگران با شنیدن تصمیم ما به تمسخر ما خواهند پرداخت؛ اما باید قوی و محکم در برابر این احساسات نامطلوب بایستید. تلاش کنید خجالت و تعارفهای عرفی را کنار گذاشته و نزدیکان را از تصمیم جدی بر غیبتنکردن آگاه کنید. اگر این حالت تداوم داشته باشد کمکم و در درازمدت، دیگران باور خواهند کرد که شما اهل غیبت نیستید و همین امر باعث میشود هرگز مقابل شما غیبت نکنند.
3. سه راهکار روایی
اگر انسان در مجلسی بود که افراد آن مجلس اهل غیبت بودند، نباید تن به شنیدن غیبت دهد و باید از هر راهی که ممکن است از ادامة غیبت جلوگیری کند. در واقع میتوان گفت این شنوندة غیبت است که با تمایل خویش به شنیدن، غیبتکننده را تشویق به ادامة گناه میکند؛ بنابراین غیبت زمانی تحقق مییابد که شنوندهای وجود داشته باشد و الا اگر کسی نشنود، غیبتی هم صورت نمیگیرد. به همین دلیل در روایات شنوندة غیبت یکی از دو غیبتکننده به شمار میرود. در حدیثی از پیامبر اسلام میخوانیم: «هنگامی که عیبجویی و غیبت کسی را در میان جمع میکنند و تو در آنجا حضور داری، او را یاری کن و حاضران را نهیازمنکر و از آن مجلس (گناه) برخیز.»(1) در این روایت پیامبر عزیزمان سه راهکار را برای فرار از غیبت مطرح فرمودهاند:
روش اول یاری و دفاع از حیثیت آن شخص. یکی از روشها هنگام شنیدن غیبت، دفاع از شخص غیبت شونده است. زمانی که غیبتکننده در حال غیبت است، شما میتوانید سریعاً از شخص موردنظر دفاع کرده تا از این طریق، دیگران صحبت او را حمل بر صحت نکنند.
روش دوم طبق روایتی که ذکر شد نهیازمنکر است. البته باید از روشهای درستِ نهیازمنکر بهره برد و قطعاً برخوردهای چکشی، نتیجهای جز کینه و اختلاف نخواهد داشت. ما باید وظیفة نهی زبانی خود را همواره و به طور مستمر انجام دهیم. در تذکرات خویش، رعایت ادب و اخلاق نموده و با متانت هرچه تمامتر تذکر دهیم. گاهی نیز لازم است تذکرات را غیرمستقیم و یا مخفیانه بیان کنیم.
گاه میتوانیم از طریق فضای مجازی آنها را نسبت به گناه غیبت آشنا نموده و از آن بازداریم. با معرفی کتابها و یا ارسال پیامکهایی دررابطه با عواقب غیبت، دیگران را نسبت به مجازات اخروی این گناه آشنا سازیم. گاهی نیز اگر مجلس، ظرفیت شنیدن صحبتهای ما را دارد، مستقیماً بحث غیبت و عوارض آن را مطرح کنیم.
راهکار سومی که حضرت در روایت مذکور بیان فرمودند ترک مجلس است. اما دقت کنید ترک مجلس به معنی قهر و بحث و بداخلاقی نیست؛ بلکه شما به بهانههای مختلف میتوانید خود را از مجلس گناه دور کنید، البته بهگونهای که بیانگر اعتراض شما به گناه غیبت باشد.
4. تغییر محور گفتگو
تلاش کنید همیشه حرفهای خوبی برای زدن داشته باشید و محور گفتگوهای دوستانه را در دست گرفته و موضوع را به سمتوسویی ببرید که نشانی از غیبت در آنجا نباشد. اگر جایی بود که هیچ یک از راههای ذکر شده شما را به هدف نرسانید و بههیچوجه موفق به دوری از شنیدن غیبت نشدید، میتوانید در همان مکان بمانید؛ اما درعینحال مستمع غیبت نباشید؛ یعنی حواس خود را مشغول سایر امور کنید و از شنیدن آن شانه خالی کنید. در این صورت اگر ناخواسته غیبت به گوشتان هم برسد؛ اما شما شنونده نباشید و توجهی به آن نکنید اشکالی ندارد. درعینحال باید در برخوردتان بهنوعی نشان دهید که از کارشان راضی نیستید؛ مانند این¬که چهره ناراحت به خود بگیرید تا آنها متوجه شوند که بهدلیل غیبت، اخم نمودهاید. البته این روش برای زمانی است که هیچ یک از راههای بالا قابل اجرا نباشد.
نتیجه گیری
گفتگوهای سازنده و مثبت را جایگزین غیبت کنید. در مجلس غیبت شرکت نکنید و اگر کسی در مجلسی غیبت کرد تذکر دهید. چنانچه شرایط تذکر وجود نداشت، محور گفتگو را تغییر داده؛ در غیر این صورت، مجلس را به بهانهای ترک کنید. با افراد مؤمن و معتقد معاشرت کنید و در برابر افراد غیبتکننده موضع خود را صریح و شفاف تبیین کنید.
چکیده پاسخ
غیبت یا بدگویی پشت سر دیگران از گناهان کبیره است. مراقبت از زبان و توجه به عیوب خود، از مهمترین راهکارهای عملی ترک غیبت است. پرهیز از معاشرت با دوستانی که او را به غیبت تشویق میکنند نیز در این زمینه مؤثر است. ترک مجالسی که مهیای غیبت است و دوری از اموری که وسوسه غیبت در وجود شما ایجاد میکند نیز راهگشا خواهد بود. بهمحض شنیدن غیبت سریعاً از غیبت شونده دفاع کنید. اگر نهیازمنکر اثر نمیکند، چنانچه ترک مجلس دشوار نیست، باید آن جا را ترک کنید.
پینوشتها
1. «اذا وُقِّعَ فی رَجُل وَ اَنْتَ فی مَلأ فَکُنْ لِلرَّجُلِ ناصِراً وَ لِلْقَومِ زاجِراً وَ قُمْ عَنْهُمْ»؛ پاینده، ابوالقاسم، نهج الفصاحه، دنیای دانش، ص202.