دین پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) قبل اسلام

پرسش:

 پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم)قبل از اسلام چه دینی داشتند؟

 

پاسخ:

نظریات متعددی در پاسخ به این پرسش وجود دارد.[۱] كه مهمترین آنها عبارتند از:

 

۱- پیامبر اسلامی به هیچ شریعتی عمل نكرده و پیرو هیچ دینی نبوده است.

۲- ایشان پیرو دین مسیحیت بوده است.

۳- ایشان پیرو دین حضرت ابراهیم (ع) بوده است.

۴- پیرو دین خود (اسلام) بوده است.

 

اما نظریه نخست را نمی‏توان پذیرفت، زیرا:

 

اولاً حضرت پیش از بعثت به كارهای مختلفی از قبیل عبادات، معاملات و سایر كارها می‏پرداخته و هرگز نمی‏توان پذیرفت كه این اعمال تابع هیچ یك از شرایع و ادیان آسمانی نبوده است.

ثانیاً لازمه این قول این است كه مردم عادی متدین به دینی باشند ولی پیامبر خدا(ص) از هیچ دینی و آیینی در كارهای روزمره خود پیروی نكند.

اما نظریه دوم نیز قابل قبول نیست، زیرا:

 

اولاً اگر ایشان تابع دین مسیحیت بودند مسیحیان و دشمنان اسلام این مطلب را به رخ مسلمانان می‏كشیدند و می‏گفتند كه پیامبر شما تا دیروز مسیحی بود و از دین ما پیروی می‏كرد، امروز آمده ادّعای پیغمبری می‏كند و این سرزنش را آنقدر ادامه می‏دادند كه به گوش ما نیز می‏رسید كما اینكه یهود به مسلمانان و پیامبر (ص) اعتراض می‏كردند و می‏گفتند اگر تو پیغمبری پس چرا به سوی قبله ما (بیت المقدس) نماز می‏خوانی و آنقدر این سخن را تكرار كردند تا موجب ناراحتی حضرت شدند، آنگاه به دستور الهی، قبله مسلمانان از بیت المقدس به سمت كعبه تغییر كرد. آنجا كه می فرماید:

 

«قَدْ نَرَى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِی السَّمَاءِ فَلَنُوَلِّینَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَحَیثُ مَا كُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ وَإِنَّ الَّذِینَ أُوتُوا الْكِتَابَ لَیعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا یعْمَلُونَ؛[۲] (اى پيامبر!) همانا مى‌‏بينيم كه تو (در انتظار نزول وحى، چگونه) روى به آسمان مى‌‏كنى، اكنون تو را به سوى قبله‏اى كه از آن خشنود باشى، برمى‌‏گردانيم. پس روى خود را به جانب مسجدالحرام كن. و (شما اى مسلمانان) هر جا بوديد، روى خود را به جانب آن بگردانيد و همانا كسانى كه كتاب (آسمانى) به آنها داده شده، (به خوبى) مى‌‏دانند كه اين فرمان به حقّ است كه از ناحيه‌‏ى پروردگار صادر شده و خداوند از اعمال آنها غافل نيست. »

 

نبودن چنین اعتراض و سرزنشی از سوی مسیحیان می‏تواند شاهد خوبی بر عدم تابعیت پیامبر اسلام از دین مسیحیت باشد.

ثانیاً: فرضیه مذكور فرع بر این است كه جهانی و فرا منطقه ‏ای بودن دین مسیحیت ثابت شود تا اینكه بگوییم این دین شامل تمام اقوام از جمله قوم عرب و سرزمین مكه و اطراف آن بوده و در نتیجه پیامبر اسلام را تابع این دین بدانیم، و اثبات چنین مطلبی كار آسانی نیست.[۳]

 

 

ثالثاً: عمل به شریعت مسیح (ع) در گرو آگاهی از احكام آن است و این آگاهی یا از طریق خواندن كتاب های مسیحیت (از جمله انجیل) امكان‏پذیر است و یا از طریق معاشرت با مسیحیان. اما فرض اول كه با امی بودن پیامبر(صلی الله علیه و آله) و عدم قدرت بر خواندن و نوشتن ایشان باطل است.

 

 و امّا فرض دوم نیز صحّت ندارد چون حضرت در طول زندگی خود با مسیحیان معاشرتی نداشته و در مكّه نیز اَحبار و رُهبانی وجود نداشتند كه پیامبر بطور مستمر احكام و دستورات دین مسیحیت را از آنها فرا بگیرد.

رابعاً: تابع هر دینی - به حكم عقل - مقامش كمتر و پایین‏تر از مقام صاحب آن دین است، و اگر فرض شود پیامبر اسلام تابع دین مسیح (ع) بوده لازمه‏ اش برتری عیسی (ع) بر پیامبر اسلام خواهد بود و حال اینكه این مطلب خلاف ضروریات اسلام و مسلمین است زیرا ما معتقدیم كه پیامبر ما از تمامی انبیاء برتر و مقامش والاتر است.

 

اما نظریه سوم را نیز نمی‏توان پذیرفت زیرا:

 

قائلین به این نظریه به برخی از آیات قرآن تمسك كرده‏ اند كه دلالت آنها بر مدعای مذكور ناتمام است.

 

آیاتی مانند: «ثُمَ اُوحَینا اِلَیكَ اَنِ اتَّبَع مِلَةَ اِبْراهیمَ حَنِیفاً وَ ما كانَ مِنَ المُشرِكینَ؛[۴] سپس به تو وحی فرستادیم كه از آیین ابراهیم كه خالی از هرگونه انحراف بود و از مشركان نبود، پیروی كن».

و آیه:«قُلْ اِنَّنی هَدانی رَبّی اِلی صِراطٍ مُستَقیمٍ دیناً قیماً مِلَةَ اِبراهیمَ حنیفاً وَ ما كانَ مِن المُشرِكین؛[۵] بگو پروردگارم مرا به راه راست هدایت كرده، آیین پابرجا (و ضامن سعادت دین و دنیا)، آیین ابراهیم، همان كسی است كه از آیین های خرافی محیط خود روی گردانید و از مشركان نبود».

روشن است كه مراد از این آیات چیزی غیر از دیدگاه سوم است؛ زیرا اولاً: این آیات شریفه بعد از بعثت نازل شده و مربوط به دین حضرت قبل از بعثت نیست.

 

ثانیاً: بر اساس معارف اسلامی در روایات و غیر آنها دین حضرت ابراهیم پس از آمدن تورات موسی (ع) ترك شده كما اینكه دین یهود پس از آمدن انجیل عیسی (ع) متروك و دین مسیحیت پس از آمدن قرآن محمّد (صلی الله علیه و آله) منقرض گشته است. پس حضرت نمی‏تواند تابع دینی باشند كه چند مرحله قبل توسط ادیان دیگر ترك شده است.[۶]

 

ثالثاً: مفسران گفته‏ اند كه مراد از تبعیت حضرت از دین و ملت ابراهیم حنیف این است كه مشتركاتی در احكام میان این دو دین وجود دارد كه منشأ ظهور آن دین ابراهیم (ع) است و مراد از تبعیت پذیرفتن آن مشتركات در احكام است احكامی از قبیل: گرفتن شارب و گذاشتن ریش و غسل جنابت و طهارت گرفتن با آب و دیه مرد و...[۷]

 

تفسیرهای دیگری در مورد آیات یاد شده وجود دارد كه مجالی برای ذكر آنها نیست.[۸]

 

پس از ابطال سه نظریه مذكور مانعی برای پذیرفتن دیدگاه چهارم باقی نمی‏ ماند یعنی این كه بگوییم حضرت قبل از بعثت از كامل ترین دین یعنی دین اسلام پیروی می‏كرد اما احكام اسلام و وظایف خود را نه به صورت وحی آن چنان كه از زمان بعثت به بعد دریافت می‏شد بلكه به صورت‏های دیگر مانند الهام‏های قلبی، تحدیث (سخن گفتن با فرشته) و رؤیاهای صادق دریافت می‏كرد.[۹]

 

امیرالمؤمنان (ع) در این رابطه می‏فرماید: از روزی كه پیامبر از شیر گرفته شد خدا او را با بزرگترین فرشته قرین و همراه ساخت تا به وسیله آن فرشته بزرگواریی‏ها را بپیماید و به نیكوترین اخلاق، آراسته گردد.[۱۰]

بنابراین حضرت قبل از بعثت، مراحلی از نبوت را دارا بوده و با جهان غیب به گونه‏ ای ارتباط داشته است همان طور كه حضرت یحیی و حضرت عیسی (ع) در دوران كودكی به مقام نبوت رسیده و با جهان غیب ارتباط داشته‏ اند.[۱۱] آن گاه (پیامبر اسلام) در چهل سالگی به مقام رسالت و ابلاغ و اظهار پیام خدا به مردم برانگیخته می‏شود.

 

روایات متعددی این دیدگاه را تأیید می‏كند: آن كه حضرت می‏فرماید:« كنت نبیاً و آدم بین الماء و الطین»؛[۱۲] من زمانی پیامبر بودم كه آدم (ع) هنوز در میان آب و گل بود.

یهودی‏ ها به رسول خدا (ص) عرض كردند: آیا شما از اول پیامبر نبودی؟ فرمود: بلی. گفتند: پس چرا در گهواره سخن نگفتی و نطق نكردی همان گونه كه عیسی (ع) چنان كرد؟ فرمود: خداوند متعال، عیسی را بدون پدر آفرید و اگر او در گهواره سخن نمی‏گفت، عذری برای مریم نبود تا سرزنش دیگران را پاسخ دهد، اما من از پدر و مادر متولد شده‏ ام.[۱۳]

عده‏ای از بزرگان، نسبت به دیدگاه اخیر ادعای اجماع و اتفاق نظر شیعه را نموده ‏اند.[۱۴]

 

 

پی نوشتها :

 

[۱]- برای آشنایی با دیدگاه‏های دیگر در این زمینه مراجعه شود به بحارالانوار ، ج ۱۸، ص ۲۷۱.

[۲]- بقره،آیه  ۱۴۴.

[۳]- برای مطالعه بیشتر پیرامون جهانی بودن رسالت عیسی(ع) مراجعه شود به: استاد جعفر سبحانی، مفاهیم القرآن (قم، مؤسسه امام صادق(ع)، چاپ ۴، ۱۴۱۳ ق)، ج ۳، ص ۷۳ به بعد.

[۴]- نحل،آیه ۱۲۳.

[۵]- انعام،آیه ۱۶۱.

[۶]- محمد بن یعقوب كلینی، اصول كافی ، ج ۲، ص ۱۷.

[۷]- آیت الله محمد مظفری، پرسش‏ها و پاسخ‏ها ، ص ۱۲.

[۸]- ر.ک:بحارالانوار، ج ۸، ص ۲۷۶.

[۹]- همان طوری كه در روایات آمده است مانند روایتی از امام باقر (ع) در بحار الانوار، ج ۱۸، ص ۲۶۶.

[۱۰]- بحارالانوار، ج ۱۸، ص ۲۷۸.

[۱۱]- سوره مریم ،آیه ۱۲ و ۱۳.

[۱۲]- بحارالانوار، ج ۱۸، ص ۲۷۸.

[۱۳]- بحارالانوار، ج ۱۸، ص ۲۰۰.

[۱۴]- ر.ك: محمد حسین مظفر، كتاب علم امام (ع)، ترجمه محمد آصفی ، ص ۷۶ به بعد.

جهت مطالعه بیشترر.ک: منشور جاوید، آیت الله سبحانی، ج ۷ ،ص ۳۷۵ - ۳۸۴؛ پرسشها و پاسخ‏ها، آیت الله مظفر، ص ۵ به بعد؛كتاب علم امام (ع)، محمد حسین مظفر، ترجمه محمد آصفی، ص ۷۶ به بعد.