بی نهایت

از نظر درون دینی آیا حرفی از اینکه عالم مادی محدود است یا نامحدود زده شده؟ آیا با اطمینان می توان در این باره اظهار نظر کرد؟

بی نهایت بر دو قسم است، یکی بی نهایت بالفعل است به این معنا که یک موجود در یک آن، بی نهایت و نامتناهی باشد، بی نهایت بودن به این معنا منحصر در خداوند است، یعنی حتی اگر همه موجودات مادی را با هم جمع کنیم باز هم نامتناهی نخواهند بود.

و یک قسم دیگر بی نهایت داریم که بی نهایت بالقوه است، که مفهومی انتزاعی، و زیر مجموعه ریاضی است، که به آن بی نهایت لایقفی هم می گویند، مثل عدد که شما هر چقدر با شمارش اعداد بالا بروید باز هم انتهایی ندارد و می توانید یک عدد دیگر به آخر آن اضافه کنید، این بی نهایت یک بی نهایت مفهومی است، نه اینکه یک بی نهایتی واقعا در خارج و در یک آن وجود داشته باشد.(1)

بی نهایت به معنای دوم در افعال خدا راه دارد، برای مجموعه آفرینش از جانب خداوند هرگز نمی شود حدی تعیین کرده، و آن را محدود کرد، چون صفات ذاتی نامحدود او، اقتضاء می کنند که همواره، و فوق حد شمارش خلق کند، یا به عبارتی افاضه فیض از او هرگز انتهایی نداشته باشد، منتهی این عدم تناهی هرگز، بالفعل نیست، یعنی شما هر لحظه که دست روی مخلوقات موجود بگذارید محدود خواهند بود، ولو آن که شمارش آن ها از عهده ی ما بر نیاید.

این آفرینش عظیم و کهکشان ها و منظومه ها علی رغم بزرگی شان نامحدود و نامتناهی نیستند، چرا که مکان هم مانند زمان است، یعنی اگرچه در ذهن هرگز نمی توانید مکانی تصور کنید که بی نهایت باشد، و مکان هم به لحاظ کمّی، بالقوه بی نهایت است، اما هر مکان موجودی بالفعل محدود است.

اما آن چه که به عنوان دلیل نقلی می توانیم بر این مطلب اقامه کنیم ادله متعددی است از جمله اینکه قرآن کریم آسمان ها را در حال گسترش توصیف می کند، همان طور که فیزیک جدید هم تا حدودی به آن پی برده است:
«وَ السَّماءَ بَنَيْناها بِأَيْدٍ وَ إِنَّا لَمُوسِعُون‏»؛ و ما آسمان را با قدرت بنا كرديم، و همواره آن را وسعت مى‏ بخشيم.(2)

روشن است که چیزی که در حال گسترش باشد نمی­ تواند نامتناهی بالفعل باشد، رشد و تکامل در نامتناهی راه ندارد، رشد نشان دهنده محدودیت است، یعنی چیزهایی را نداشته است و اکنون با رشد و تکامل دارا شده است.

پی نوشت ها:
1. ر.ک: ابن سینا، النجاة من الغرق فی بحر الضلالات، انتشارات دانشگاه تهران‏، تهران، چاپ دوم، 1379ش، ص246.
2. ذاریات: 47/51.

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمایید