«خلیفه» به جای «ولی» در حدیث غدیر
پرسش:
چرا پیامبر اکرم(صلی الله واله وسلم) در غدیر خم از واژه مولا استفاده كرد كه چندین معنی می‌دهد تا اهل سنت مولا را به دوست معنی کنند؟ چرا از واژه دیگری كه معنی خود مولا و جانشین را بدهد استفاده نكردند؟
پاسخ:
۱. ابتدا باید توجه داشته باشید كه یكی از ویژگی‌های زبان عربی این است كه غالب كلمات چندمعنائی هستند كه برخی از معانی آن حقیقی و برخی مجازی بوده و یا برخی ریشه‌ای و برخی فرعی محسوب می‌شوند به‌هرحال كمتر کلمه‌ای را می‌توان در این زبان یافت كه معنی منحصربه‌فرد داشته باشد، فقط نوع استفاده از آن و قرائن و شواهد موجود در كلام گوینده است كه مراد و منظور او را تعیین می‌کند.
در حدیث غدیر نیز قرائن و شواهد متعدد وجود داشته و دارد كه مراد و منظور پیامبر را به‌خوبی نشان می‌دهد تا حدی كه هیچ‌کس از حاضران در واقعه غدیر تردیدی در مراد پیامبر نداشتند، درواقع این توجیه كه مولا دارای معانی مختلف می‌باشد و اهل سنت آن را در روایت غدیر به معنای دوست داشتن فرض كردند مربوط به زمان صدر اسلام و زمان حیات پیامبر و سال‌های اولیه خلافت خلفا نمی‌باشد، بلكه سال‌ها بعد از انحراف جریان خلافت برخی از عالمان اهل سنت برای توجیه اعتقادشان بیان‌شده است.
قرائن و شواهد متعدد وجود دارد كه نشان می‌دهد همه حاضران در غدیر خم همان معنا و مفهومی را كه پیامبر از معرفی امیرالمؤمنین(علیه السلام) به‌عنوان جانشین و خلیفه پس از خود داشت فهمیدند و لذا همه در طول سه روز با ایشان تحت همین عنوان بیعت نمودند (۱) و افراد معدودی نیز كه به خاطر خصومت‌های شخصی حاضر به پذیرفتن خلافت امیرالمؤمنین تحت هیچ شرایطی نبودند در همان برهه از زمان مخالفت خود را با خلافت ایشان اعلام نمودند و طلب عذاب كردند كه در همان زمان به عذاب الهی هلاك شدند. (۲)
۲. مخالفان خلافت امیرالمؤمنین از مدت‌ها قبل تصمیم خود را مبنی بر جلوگیری از رسیدن خلافت به امیرالمؤمنین گرفته بودند و پیامبر اسلام(صلی الله علیه واله) با هر بیان و سخن دیگری هم مطلب را بیان می‌فرمود در تصمیم آن‌ها تأثیری نداشت، عده زیادی از قریش و یا حتی مهاجرین هم تحت تأثیر كینه هائی كه از جنگ‌های صدر اسلام و كشته شدن اجداد و پدران و برادران مشرك خود به دست امیرالمؤمنین در دل داشتند منتظر فوت پیامبر و انتقام‌گیری از ایشان بودند.
پیامبر اسلام نیز از وجود این مخالفت‌ها و کینه‌ها در دل آن‌ها خبر داشت و نگرانی و توأم با خوف افتادن امت در اختلاف و تفرقه حتی در زمان حیات پیامبر نیز وجود داشت و خداوند متعال نیز به وجود این نگرانی و ترس در وجود پیامبر هنگام ابلاغ عمومی خلافت و ولایت امیرالمؤمنین به‌عنوان یك دستور الهی اشاره می‌نماید و ایشان را از ترس بر حذر می‌دارد: «ٌ الْیوْمَ یئِسَ الَّذینَ كَفَرُوا مِنْ دینِكُم فَلا تَخْشَوْهُمْ...»؛ «امروز، كافران از (زوال) آیین شما، مأیوس شدند بنابراین، از آن‌ها نترسید!». (۳)
۳. پیامبر اسلام خواسته خداوند مبنی بر خلافت و وصایت و جانشینی امیرالمؤمنین را در زمان‌های مختلف و به بیان‌های مختلف و حتی به اسم خلیفه و جانشین بیان فرموده بودند. (۴) و حتی خود روایت غدیر نیز خلاصه در همان جمله معروفی كه همیشه نقل می‌شود (من كنت مولاه فهذا علی مولاه) نیست و پیامبر اسلام در همان روز نیز برای بیان مراد و خواسته خداوند در نصب امیرالمؤمنین به‌عنوان جانشین و خلیفه الهی در روز غدیر خطبه طولانی خوانده‌اند كه در سرتاسر آن از كلمات و جملات مختلف و متفاوتی برای اتمام‌حجت بر افراد و بیان راه بهانه‌جوئی آیندگان استفاده نموده‌اند (۵) تا حدی كه هیچ‌کس در آن روز در مورد خواسته پیامبر(ص) دچار تردید و شك نشد ولی بهانه جویان حتی در روایاتی كه پیامبر تصریح به خلافت ایشان پس از خود نمودند بازهم با این توجیه كه مراد پیامبر خلافت در بین اهل خود می‌باشد نه عموم مردم از قبول آن سرباز زدند، لذا نمی‌توان عدم پذیرش عده‌ای از اصحاب را به خاطر گویا نبودن كلام پیامبر دانست چراکه اگر برای تشخیص واقعیت ملاك را همان معنای لغوی نیز قرار دهیم، صرفاً با اتكا بر قواعد لغوی بازهم اگر به معنا و مفهوم مولا در لغت عرب نگاه نمائیم با قرائن و شواهد موجود معنائی جز آنچه نتیجه‌اش ولایت و سرپرستی حضرت علی نسبت به امور امت باشد نخواهد بود. (۶)
پی‌نوشت‌ها:
۱. ربانی گلپایگانی، براهین و نصوص امامت، نشر رائد، ۱۳۹۰ ش، ص۲۱۴.
۲. همان، ص۲۴۹.
۳. مائده (۵) آیه ۳.
۴. احمد بن حسین بیهقی، السنن الكبری، دارالفكر بیروت، بی‌تا، ج۵، ص۱۱۳.
۵. طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج، نشر مرتضی، مشهد، ۱۴۰۳ ق، ج۱، ص۵۵ - ۶۶.
۶. براهین و نصوص امامت، همان، ص۲۳۷.
