چرا دنیا پر از مشکلات است

پرسش:

چرا خداوند زندگی دنیا را با غم گره زده است ؟ چرا این همه مشکل وجود دارد؟

پاسخ:

قبل از پرداختن به اصل پاسخ، تذكر این نكته لازم است كه:
خدای مهربان همه بندگان خویش را دوست دارد مگر کسانی که به واسطه شدت و زیادی گناهان شایستگی محبت الهی را از دست داده باشند. هرچقدر بنده‌ای ایمان و معرفت و درجه یقین و اعتمادش به خدا بیش‌تر باشد، خدا او را بیش‌تر دوست دارد. نفرمود فقط مؤمنان را دوست دارد، بلكه فرمود: خداوند نسبت به همه مردمان (الناس) مهربان و بخشاینده است. 
طرح سؤالاتی مثل " چرا خداوند زندگی دنیا را با غم گره زده است ؟ چرا این همه مشکل وجود دارد؟" به خاطر عدم شناخت خداوند و هدف او از خلقت عالم است. برای همین وقتی دچار مشكل و سردرگمی در زندگی می‌شویم، به جای این كه بیندیشیم و ضعف‌ها و عیب‌های كار خودمان را پیدا كنیم و سر نخ اصلی كار را بیابیم، آن را به مهربان‌ترین مهربانان نسبت می‌دهیم. ای كاش می‌دانستیم در بسیاری از موارد، هر مشكلی كه در زندگی ما پیش می‌آید، نتیجه كارهای خودمان است. نتیجه به كار نگرفتن عقل و اندیشه فردی و شورایی و تخصصی و بی‌توجهی به راهنمایی‌های خدای مهربان است كه به صورت واجب و حرام یا مستحب و مكروه به عنوان دین به بندگانش ارائه داده است. 

عالَمی كه در آن زندگی می‌كنیم، عالم مادی است كه ساختار آن بر اساس نظام علیت و معلولیت است، یعنی هر چیز بر اساس علتهای شناخته شده یا ناشناخته تحقق می‌یابد. محال است معلولی بدون علت پدید آید؛ آتش می‌سوزاند، آب سرد می‌كند، ابر به بارش در می‌آید، ویروس بیماری می‌آفریند و دارو درمان می‌كند؛ همه این حوادث بر اساس ضابطه معینی نظام عالم را تشكیل می‌دهند. بنابراین معلولات عالم بر اساس نظام علت و معلول است كه بر تمام عالم هستی و از جمله زندگی انسان‌ها حكمفرما است. 

توضیح مطلب این كه:
به طور كلی در مورد فلسفه مشكلات و سختی‌های دنیا باید به این نكته اساسی توجه داشته باشیم كه: بلاها و گرفتاریها، و سختی‌هایی كه در زندگی بر انسان وارد می‌شود، می‌تواند ناشی از عوامل گوناگونی باشد که در ذیل به برخی از آن اشاره می‌شود: 
الف) مصائب خود ساخته: 
برخی بلاها به دست خود انسان ساخته می‌شود. این حوادثِ دردناك از نوع طبیعی است كه پرورده دست انسانهاست. اگر در شهری زلزله می‌آید و از بخشهای مستضعف نشین، هزاران قربانی می‌گیرد. اگر بیماری فراگیر یا قحط سالی همه گیر، تنها از افراد بینوا و از پا افتاده قربانی می‌گیرد، بر اثر عملكرد انسان، تحث تأثیر عوامل اجتماعی از جمله زورگویی ستمگران یا عمل نكردن به دستورهای دینی مبنی بر بهره گیری صحیح از طبیعت، نظم، تعهد و... است. 
اگر افراد محروم همچون ثروتمندان از خانه‌های مقاوم در برابر حوادث برخوردار بودند و خانه‌ها را طوری نمی‌ساختند كه با مختصر حركتی در هم فرو ریزد، چنین نمی‌شد. در اینگونه بلایا كافر و مؤمن یكسان تلقی می‌شود; بنابراین، طبق نظام علت و معلول كه بر عالم حاكم است، هر كس زمینه‌های لازم برای رویارویی با حوادث طبیعی (مثلاً زلزله برای كسانی كه روی خط زلزله زندگی می‌كنند) را فراهم نكند، آسیب پذیر خواهد بود. 

ب) عاملی برای بازگشت: 
گاهی حوادث ناخوشایند و ناگوار در زندگی انسانها رخ میدهد تا عاملی برای بازگشت و سازنده روح آنان باشد. غرور و غفلت و خوابزدگی، مسلماً از موانع تكامل معنوی و سعادت انسان است. برای دگرگون ساختن وضعِ نابسامان و جایگزین كردن یاد خدا به جای فراموشیها، وجود حوادث غیرمترقبه كه با فراز و نشیب خویش، زندگی آرام را از انسان سلب میكند، بسیار راهگشاست. 
قرآن كریم میفرماید: 
"فَأَخَذْنَهُم بِالْبَأْسَآءِ وَالضَّرَّآءِ لَعَلَّهُمْ یتَضَرَّعُون؛َ (۳) آنها را به حوادث غمانگیز و رنجها گرفتار ساختیم، شاید به درگاه خدا روی آورند. " 

ج) كفارۀ گناهان: 
گاهی خدا برای از بین بردن آثار گناهان، برخی بلاها و مصیبتها را متوجه انسانها می‌كند تا به لطف و كرمش بخشی از گناهان را در دنیا بشوید تا پس از مرگ، گرفتار عذابهای دردناك نشوند. 

د) امتحان: 
برخی بلاها برای آزمایش كردن مردم رخ می‌دهد. چرا كه یكی از سنتهای الهی است و به هیچ وجه تعطیل بردار نیست. در قرآن آمده است: 
"وَلَنَبْلُوَنَّكُم بِشَیءٍ مِّنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِّنَ الاْمْوَ َلِ وَ الاْنفُسِ وَ الثَّمَرَاتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرِین؛(۴) قطعاً شما را به چیزی از قبیل ترس و گرسنگی و كاهشی در اموال و جانها و محصولات می‌آزماییم و مژده باد شكیبایان را". 

 ه) برخی بلاها بر اثر گناه و خلافكاری پیش می‌آید و آثار وضعی عمل انسان است. این نوع بلاها نیز زاییده اندیشه و عمل خود انسان است. 
قرآن كریم می‌فرماید: 
"وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَی ءَامَنُواْ وَاتَّقَوْاْ لَفَتَحْنَا عَلَیهِم بَرَكَتٍ مِّنَ السَّمَآءِ وَالأَرْضِ وَلَكِن كَذَّبُواْ فَأَخَذْنَهُم بِمَا كَانُواْ یكْسِبُونَ؛ (۵)
 اگر مردمی كه در شهرها و آبادیها زندگی می‌كنند، ایمان آورند و تقوا پیشه كنند، درهای بركات آسمان و زمین را به روی آنها می‌گشاییم، ولی آنها آیات ما را تكذیب كردند. ما هم آنها را به مجازات اعمال شان گرفتیم. " 
 به حوادثی از قبیل سیل از زاویه‌های گوناگونی می‌توان نگریست; ممكن است زاییده عملكرد انسان باشد (مثلاً به خاطر بهره‌مندی نادرست از طبیعت) امكان دارد برای امتحان یا كیفر و یا عاملی برای توجه به خدای جهان آفرین یا... باشد. 
 بعد از بیان این كه آنچه در عالم مادی اتفاق می‌افتد، بر اساس نظام علیت و معلولیت است، روشن می‌شود این گونه نیست كه تمام حوادث مثل: زلزله، سیل و... كه در جهان طبیعت روی می‌دهد، در اثر اعمال انسان باشد، بلكه می‌تواند علل دیگری نیز داشته باشد، همان گونه كه قرآن كریم صراحت دارد بر اینكه حوادث می‌تواند جهت امتحان بندگان باشد. بهترین دلایل بر رابطه زندگی انسان و حوادث طبیعی از دلایل عقلی، قانون علیت و از دلایل نقلی، آیات قرآنی است كه در پاسخ به بعضی اشاره شد. 

پی نوشت‌ها:
۱. علامه المجلسی، بحار الانوار، مؤسسه الوفاء، بیروت، لبنان، سنه النشر/۱۴۰۴ ه. ق، ج ۸۱،(ص) ۱۹۸. 
۳. انعام(۶) آیه۴۲. 
۴. بقره(۲) آیه ۱۵۵. 
۵. اعراف(۷) آیه ۹۶.