فقر ورازقیت خداوند

پرسش:

با اینکه خداوند در قرآن فرموده: «هیچ جنبنده‌ای نیست مگر آنکه روزی اش بر عهده خداست»؛ ولی انسان‌ها و حیواناتی را میتوان دید که گرسنگی می‌کشند و از آن می‌میرند. این دو چگونه جمع می‌شود؟

پاسخ:

روزی رسان بودن خدا یعنی تمام نعمت‌ها از او سرچشمه می‌گیرد و برای تمام موجودات روزی مقدر کرده است؛ اما اعمال انسان در کم و زیاد شدن آن موثر است. باید به نکاتی توجه نمود:
الف) کسانی که در برابر نعمت‌های الهی کفران نعمت می‌کنند، درهای گشایش روزی را به روی خود می‌بندند. قرآن داستانی از امت‌های گذشته نقل می‌کند: «خداوند (برای آنان که کفران نعمت می‌کنند،) مثالی زده است. منطقه آبادی که امن و آرام و مطمئن بود و همواره روزیش از هر جا می‌رسید، امّا به نعمت‌های خدا ناسپاسی کردند و خداوند به سبب اعمالی که انجام می‌دادند، لباس گرسنگی و ترس را بر اندامشان پوشاند.»(۱)
امام باقر(علیه‌السلام) نیز فرمود: همانا انسان گناه می‌کند، پس روزی از او دفع می‌شود: «إن الرجل لیذنب الذنب، فیدرأ عنه الرزق»(۲)

ب) گاهی نیز تنگی روزی برای آزمایش و امتحان است: «قطعاً همه شما را با چیزی از ترس، گرسنگی، و کاهش در مال‌ها، جان‌ها و میوه‌ها، آزمایش می‌کنیم و بشارت ده به استقامت کنندگان»(۳)
ج) روزی هر کس مقدر شده، ولی مشروط به تلاش و کوشش است. هر گاه این شرط حاصل نشود، مشروط نیز از بین می‌رود. مانند آن که می‌گوییم هر کس اجلی دارد و مقدار معینی از عمر، مفهومش این نیست که اگر کسی خودکشی کند یا مواد مضرّ بخورد، تا اجل معین زنده می‌ماند! مفهومش این است که این بدن استعداد زنده ماندن تا مدت مشخصی را دارد، مشروط بر اینکه اصول بهداشتی را رعایت کند و از موارد خطر بپرهیزد.(۴)

د) گاهی قحطی شدیدی پیش می‌آید و انسان یا حیوان هر چه تلاش می‌کند غذایی به دست نمی‌آورد و می‌میرد. در این صورت معلوم می‌شود که روزی او در طبیعت تمام شده است.(۵)
ه) همان‌گونه که با گناه و کفران روزی کم یا قطع می‌شود، با دعا و اعمال نیک می‌توان هم می‌توان آن را افزایش داد: «اداء امانت و صدقه سبب جلب روزی می‌شود»(۶)

و) گاهی ظلم انسان‌ها به دیگران موجب گرسنگی و مرگ آنان می‌شود. در این صورت خداوند به فرد مظلوم و افراد دیگری که شاهد آن ظلم هستند فرمان داده تا در مقابل آن ساکت نباشند و رفع آن ظلم بر عهده انسان‌هاست.
آیات و روایات مربوط به معین بودن روزی، هشدار به مردم حریص و دنیاپرست است که برای تأمین زندگی هر ظلم و جنایتی را مرتکب می‌شوند، به گمان این‌که تنها با این راه و روش می‌توانند به روزی دست یابند. قرآن و احادیث به این افراد تذکر می‌دهد که از راه‌های نامشروع برای تهیه روزی تلاش ننمایند.(۷)

پی‌نوشت‌ها:
۱. نحل(۱۹)، ۱۱۲.
۲. کلینی، محمد، کافی، ج۳، ص۶۷۲،‌دار الحدیث، ۱۴۲۹ق.
۳. بقره(۲)، ۱۵۵.
۴. مکارم، ناصر، تفسیر نمونه، ج۹، ص۲۲، الإسلامیه، ۱۳۷۴ش.
۵. جعفری، یعقوب، تفسیر کوثر، ج۵، ص۱۷۶.
۶. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۷۸، ص۳۲۷، الوفاء،۱۴۰۳ ق.
۷. مکارم، همان، ج۹، ص۲۲.