پرسش: آیا سرنوشت وجود دارد؟

پاسخ:
اگر سرنوشت را به معنای قضا و قدر بگیریم آری سرنوشت وجود دارد. اما اگر منظور شما از سرنوشت آنچیزی است که در بین عوام مطرح است که همه آینده انسان قبل از تولد نوشته شده است و انسان هیچ اختیاری ندارد خیر این سرنوشت را قبول نداریم.
درباره مفهوم قضا و قدر باید گفت:
واژه "قدر" به معنای اندازه، و "تقدیر" به معنای اندازه گیری و چیزی را با اندازه معینی ساختن است. واژه "قضا" به معنای یکسره کردن و به انجام رساندن و داوری کردن (که آن هم نوعی به انجام رساندن اعتباری است)، استعمال می‌شود. گاهی این دو واژه به صورت مترادف و به معنای "سرنوشت" نیز به کار می‌رود.
منظور از تقدیر الهی این است که خدای متعال برای هر پدیده ای، اندازه و حدود کمی و کیفی و زمانی و مکانی خاصی قرار داده است که تحت تأثیر علل و عوامل تدریجی، تحقق می‌یابد و منظور از قضای الهی این است که پس از فراهم شدن مقدمات و اسباب و شرایط یک پدیده، آن را به مرحله نهایی و حتمی می‌رساند.(1)
تقدیر الهی یا سرنوشت، دو حوزه دارد:
1. حوزه‌ای که خارج از اختیار آدمی است؛ مانند وقوع حوادثی چون سیل، زلزله، طوفان و ... در زندگی انسان، که وظیفه انسان تلاش برای تقلیل خسارات و یا جبران خسارات ناشی از آن بلایا و تسلیم و رضا در آنچه که نتوانسته تغییر دهد.
2. حوزه‌ای که شامل افعال اختیاری انسان می‌شود. در این حوزه، آنچه خداوند تقدیر می‌کند، فعل انسان همراه با همه خصوصیات و قیود آن است، نه بدون آنها. برخی از این خصوصیات به ویژگی‌های زمانی و مکانی باز می‌گردد و پاره‌ای نیز به فاعل آن مربوط می‌شود. یکی از خصوصیات افعال اختیاری، آن است که از سر اختیار و بر پایه گزینش آزادانه فاعل انجام شود. بنابراین، معنای این که خداوند افعال اختیاری انسان را از پیش تقدیر کرده است، این است که شخص خاصی در زمان و مکان معینی با بهره گیری از اختیار خویش - و نه به صورت جبری – آن کار را انجام می‌دهد.(2) بر این اساس هر کس مسئول اعمال خودش است. (3) در قبال کارهای خوب و شایسته مستحق پاداش و در قبال کارهای زشت و ناشایست مستحق عذاب است.

پی نوشت ها:
1. مصباح یزدی، محمد تقی، آموزش عقاید، مؤسسه امام خمینی، قم، 1389ش. ص 151.
2. گروه از نویسندگان، معارف اسلامی، نشر سمت، ص 106 و 107.
3. مدثر: 38.