حسابرسی بر پایه مقایسه؟

آیا حسابرسی خداوند بر پایه مقایسه است!؟ مثلا مردها با مردها مقایسه می شوند و زن ها با زن ها، یا انسان ها با انسان ها و اجنه با اجنه!؟
چون گاهی در باب تقوا مقایسه هم شده، مثلا فردی زیبا که به گناه آلوده شده و فردی که رعایت کرده، با هم مقایسه می شوند، هر چند درجات آن ها متفاوت است.

خیر اینطور نیست که موجودات مکلف در مقام حسابرسی به لحاظ جنسیت، یا انسان و جن بودن با یکدیگر مقایسه شوند، اما با توجه به تفاوت در امکانات و دارایی ها هر کسی متناسب با این امور حسابرسی میشود، چون خداوند متناسب با استعدادها و نعمت هایی که به اشخاص داده است از او توقع دارد همانطور که می فرماید:
«رَفَعَ بَعْضَكُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجاتٍ لِيَبْلُوَكُمْ في‏ ما آتاكُم‏»؛ درجات بعضى از شما را بالاتر از بعضى ديگر قرار داد، تا شما را به وسيله آنچه در اختيارتان قرار داده بيازمايد.(1)

بنابراین این تفاوت ها در حسابرسی لحاظ می شود، همانطور که امام باقر(علیه السلام) می فرمایند:«إِنَّمَا يُدَاقُّ اللَّهُ الْعِبَادَ فِي الْحِسَابِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ عَلَى قَدْرِ مَا آتَاهُمْ مِنَ الْعُقُولِ فِي الدُّنْيَا»؛ به درستی که خداوند در حسابرسی روز قیامت متناسب با اندازه عقلی که در دنیا به ایشان داده است دقت به خرج می دهد.(2)
و نیز پیامبر(صلی الله علیه و آله) می فرمایند: «أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ أَحْمَزُهَا»؛ برترین اعمال، دشوارترین آنهاست.(3)

اما این به معنای مقایسه نیست، آنچه که به عنوان خط کش و ملاکی برای سنجش رفتارها و محاسبه آنها طرح میشود باید خودش انسان کامل و بی نقص باشد، به همین خاطر در روایات، ائمه(علیهم السلام) و در رأس ایشان امام علی(علیه السلام) به عنوان الگویی برای سنجش رفتارها معرفی شده اند، و اعمال ما با اعمال ایشان مقایسه میشود.
به عنوان مثال ابن درّاج می گوید از امام صادق(علیه السلام) در مورد این آیه شریفه «وَ نَضَعُ الْمَوازِينَ الْقِسْطَ لِيَوْمِ الْقِيامَةِ» سوال کردم، حضرت(علیه السلام) در پاسخ فرمودند: «الرُّسُلُ‏ وَ الْأَئِمَّةُ مِنْ‏ أَهْلِ‏ بَيْتِ‏ مُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله)»؛ منظور از موازین قسط در آیه شریفه، انبیا، و ائمه از اهل بیت محمد(صلی الله علیه و آله) است.(4)

بنابراین آن کسی که قرار است ملاک قرار گرفته و رفتار ما با آن سنجیده شود سایر مردم نیستند، بلکه یک انسان کامل است، اما تمام تفاوت ها در استعدادها، و امکانات در این حسابرسی لحاظ خواهد شد، و شاخصه هایی چون مقدار عقل، سختی رفتار و مانند آن لحاظ خواهد شد.
اما در مورد مقایسه انسان زیبای گنهکار و انسان زیبای با تقوا در قیامت، باید توجه بفرمایید که این مقایسه اگر هم باشد برای حسابرسی نیست، بلکه برای اتمام حجت است، به عنوان مثال در برخی روایات آمده است کسی که به خاطر زیبایی مرتکب گناه شده و به زیبایی اش به عنوان عامل گناه احتجاج می کند، خداوند حضرت یوسف(علیه السلام) را به او نشان می دهد تا دلیل او و احتجاج او ابطال گردد. اینجا بحث مقایسه در مقام حسابرسی نیست، بلکه بحث مقایسه برای باطل کردن دلیل آن شخص گنهکار برای گنهکاری است.

علاوه بر اینکه اینجا هم با انسان کامل مقایسه شده است، اما به هر حال اگر روایتی یافت شود که بفرماید انسان را با یک انسان غیر معصوم مقایسه می کنند احتمالا از همان باب باطل کردن دلیل طرف است، نه برای حسابرسی، ولی بنده تا کنون چنین روایتی ندیده ام.

پی نوشت ها:
1. انعام:165/6.
2. کلینی، محمد، الكافي، دار الكتب الإسلامية، تهران، چاپ چهارم، 1407ق، ج1، ص11.
3. مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، دار إحياء التراث العربي‏، بیروت، چاپ دوم، 1403ق، ج67، ص191.
4. ابن شهرآشوب، مناقب آل أبي طالب عليهم السلام‏، نشر علامه‏، قم، چاپ اول، 1379ق، ج2، ص151.

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمایید