سؤالاتی در مورد شیطان

سؤالاتی در مورد شیطان:
الف- فرق شیطان و ابلیس چیست؟ یاران شیطان چه کسانی هستند و چه وظیفه ای دارند؟ یاران شیطان جن هستند یا از آدم ها هم هستند؟
ب- شیطان قوی است یا ما ضعیفیم و فکر می کنیم شیطان قوی تر است؟
ج- آیا شیطان می تواند از طریق کارهای خوب یا حتی عبادت به انسان نزدیک بشود؟ راه های تشخیص آن چیست؟
د- چه کار کنیم تا از وسوسه های شیطان و نفس اماره در امان باشیم؟

در پاسخ به سؤالات شما نکاتی را بر اساس سیر منطقی بحث ارائه می کنیم:

الف- شیطان و ابلیس و یاران ایشان:
شیطان از ماده «شطن» به معنی مخالفت می باشد،‌ و به هر موجود طغیانگر و مخالفی گویند، خواه از انسان ها باشد یا از جن و یا از حیوانات.(1) و ابلیس از کلمه ی (ابلاس) و به معنای غم و اندوهی است که از شدت یأس و ناامیدی باشد. خداوند می فرماید: «وَ یَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ یُبْلِسُ الْمُجْرِمُون‏»(2) یعنی: و روزی که قیامت بر پا شود،‌ تبهکاران نومید و غمگین می شوند.(3)
ابلیس را بدین جهت به این نام می خوانند چون از رحمت خدا ناامید شد و علت آن تمرد از دستور خداوند متعال بود. قرآن در این زمینه می فرماید: «و به یاد آرید زمانی را که به فرشتگان گفتیم برای آدم سجده کنید، آنها همگی سجده کردند و به جز ابلیس، ‌او از جن بود. پس از فرمان پروردگارش خارج شد.»(4) از اینرو ابلیس، اسم شیطان خاصی است که بواسطه ی نافرمانی از درگاه خداوند متعال رانده شد و شیطان یک مفهوم کلی است به معنی موجود متمرد و طغیانگر که شامل ابلیس و دیگر شیاطین از جن و انس و حتی حیوانات نیز می گردد.

ب- قدرت شیطان در گمراه کردن انسان:
حدود قدرت و توانایی و تسلط شیاطین، وسوسه و دعوت(5) و بهتر نمایاندن بدی‌ ها و بالعکس است و جز این تسلطى ندارند و کسى را به انجام کارى مجبور نمی‌ کنند و در قرآن مجید هر چه در مورد کار آنها گفته شده، به همین اصل بر می‌ گردد.(6) البته هم فرشتگان و هم جنیان، سهمى از قدرت دارند و بر انسان نازل می‌ شوند. جن نیز داراى محدوده‌ اى از قدرت است. درک او، درکى عقلى و قوى نیست و حداکثر خیالى و وهمى است. اصلي‌ ترين راه نفوذ شيطان، نفس اماره انسان است. بسياري از انسان ها كنترل و هدايت نفس اماره خود را به دست عقل و دين نمي‌ دهند و از آنها غفلت مي‌ كنند. همين غفلت، فرصت خوبي مي‌ شود تا سكان هدايت باطن انسان در دستان بدترين دشمن او قرار گيرد. در چنين حالتي شهوت باعث فحشاء و زشتي و پليدي، نيروي غضب موجب ظلم و ستم به بي‌ گناهان و نيروي وهم و تفكر باعث ريا و تكبر و... مي‌ شود.»(7) در این مجال، شيطان در كمين‌گاه است و با سلاح خودِ انسان (نفس اماره) بر او ضربه مي‌ زند. هنگامي كه اين شيطان بيروني با آن شيطان دروني (نفس اماره) متحد مي‌ شوند آن‌ چنان قدرتي پيدا مي‌ كنند كه پيامبر خدا حضرت يوسف(عليه السّلام) نيز از آن هراسان مي‌شود و مي‌فرمايد: «همانا نفس اماره، انسان را به كارهاي زشت و ناروا وامي‌دارد مگر آنكه خداي من رحم كند كه خداي من بسيار آمرزنده و مهربان است.»(8) دومین عامل غلبه شیطان بر انسان؛ عالم و دانشمند بودن شیطان است، اين عالم مغرور چندين هزار سال قبل از خلقت انسان در ميان فرشتگان و چندين هزار سال در بين مردم زندگي كرده و تجربه‌ هاي فراواني اندوخته است. او يك انسانشناس زبردست شده و تمام نقاط قوت و ضعف انسانها را خوب آموخته است.(9)

ج- امکان نفوذ شیطان از طرق مختلف، حتی عبادات:
در واقع، شیطان، هر کسی را از طريق چيزهاي مورد علاقه اش فریب می دهد و با همان چيز از مسیر صراط مستقیم منحرف می کند. عابدان را با عبادت رياكارانه، دانشمندان را با غرور علمي و جدل‌ هاي غير منطقي، ثروتمندان را از طريق فخر فروشي و اندوختن مال، فقيران را ازطريق آرزو هاي بلند و ... . شیطان کمین‌گاه‌ هاى متعددى دارد که به سه مورد از آنها اشاره می‌ کنیم:
1. گاهى در حوزه تعبّد کمین می‌ کند تا انسان را از تعبد خارج سازد، او می‌ کوشد انسان اعمالش را بر اساس وحى انجام ندهد؛ بلکه به میل خود عمل کند و حال آن‌ که در حوزه تعبد، انسان عبد خداست و تمام کارهاى خود را می بایست بر اساس وحى الهى انجام دهد.
2. گاهى کمین‌گاه او حوزه تعقل است. کارى می‌ کند تا انسان در مقام فکر و اندیشه، به جاى این‌که معارف الهى را با برهان تحلیل کند و آنها را با یقین بفهمد و بپذیرد، برهان نما را به جاى برهان واقعى بنشاند و از تعقل ناب محروم شود.
3. گاهى در حوزه شهود کمین می‌ کند، حوزه‌اى که انسان حقایق جهان ربوبى را آن‌ گونه که هست، با دل و بدون وساطت لفظ و مفهوم و استدلال مشاهده می‌ کند. شیطان کمین می‌ کند تا واقع را آن‌طور که هست مشاهده نکند یا چنین راهى را انکار کند. در واقع شیطان نخست شهود، آن‌گاه اندیشه و سپس عمل را منحرف می‌ کند.(10)

د- چگونه از مکر شیاطین و نفس اماره در امان بمانیم؟
از آیات و روایات معصومان(علیهم السلام) استفاده می‌ شود که شیطان و جنود او تنها بر کسانى تسلط و نفوذ پیدا می‌ کنند که از مسیر بندگى خدا خارج می‌ شوند و در اثر غفلت به خودپرستى و هواپرستى دچار می‌ گردند و زمینه نفوذ شیطان را فراهم می‌ سازند و گرنه بندگان صالح و مخلص خدا از کید و تسلط شیطان ایمن هستند. چنان‌ که در برخى آیات خود شیطان به این واقعیت اعتراف نموده است: «قال فبعزّتک لأغوینّهم اجمعین، الّا عبادک منهم المخلصین».(11)
مؤمنان، برای مبارزه با شیاطین جنی و انسی می بایست در كنار کسب مداوم معرفت، انجام وظایف دینی (حلال و حرام)، رعایت تقوا با جهاد اكبر، مبارزه دروني مدام (مراقبه و محاسبه) با نفس اماره و شيطان بیرونی، تمام عوامل درونی و بيروني نفوذ را سد کنند تا شيطانِ قسم خورده كاملاً بي‌ سلاح و دست بسته شود. بعلاوه در مسیر جهاد اکبر می بایست علی الدوام با اهل علم و اصحاب معرفت و با اهل ایمان و اماکن مقدسه نظیر مساجد و زیارتگاه ها و جلسات و محافل مذهبی و افراد پاکیزه و متقی در ارتباط باشند. بی شک، بندگان خدا در مسیر بندگی خدا و مبارزه با طاغوت هرگز نااميد نمي‌ شوند. هر چند كه ابليس در كار خود بسيار پرقدرت و کاردان است. اما نبايد فراموش كرد كه او هم مخلوق ناچيز خداوند است و همه چيز تحت اراده و مشيت حكيمانه او قرار دارد. اگر شيطان در كمين است «همانا خداوند در كمين‌گاه است»(12) اگر شيطان نيرنگ باز است «همانا خداوند بهترين مکرکنندگان است»(13) و «سياست شيطان بسيار سست و ضعيف است»(14) نبايد ترسي از او به دل راه داد بلكه بايد از نفس خود ترسيد؛ زيرا «هر بدي كه به تو برسد از جانب نفس خودت است.»(15) و بايد در همه حال به خدا پناه برد و خود را از وسوسه‌ هاي شيطان در امان داشت.

پی نوشت ها:
1. معلوف، لویس، المنجد فی اللغة، نشر دارالمشرق، لبنان، 1373.
2. روم / آیه 12.
3. راغب اصفهانی، ابوالقاسم الحسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، دار القلم، الدار الشامية - دمشق بيروت، طبع 1412ه.
4. کهف/ آیه 50.
5. ابراهیم/ آیه 22: «مَاکَانَ لىِ عَلیَکُم مِن سُلطَانٍ اِلاّ اَن دَعَوتُک...»؛ هرچند کارهاى دیگرى هم در حیطه قدرت شیطان قرار می‌ گیرد که از برخى آیات استفاده می‌ شود؛ مانند: زینت دادن کارهاى بد در نظر انسان‌ ها، مشارکت در اموال و اولاد، وعده دادن، ایجاد فراموشى در انسان و... .
6. قرشی بنایی، علی اکبر، قاموس قرآن، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1371. واژه «شیطان».
7. امام خميني ـ رحمة الله عليه ـ چهل حديث، قم، مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام، چاپ 5، 1373، ص 3 الي ص 34، (تلخيص).
8. يوسف/ آیه 53.
9. امام علي (عليه السّلام) در مورد شيوه كار شيطان مي‌ فرمايند: «شيطان، پنهان در سينه‌ ها راه مي‌ يابد و آهسته در گوش‌ ها راز مي‌ گويد. گمراه و پست است. وعده‌ هاي دروغين داده و در آرزوهاي آنها به انتظار مي‌ ماند، زشتي گناهان را زينت مي‌ دهد. گناهان بزرگ را كوچك مي‌ شمارد و آرام آرام دوستان خود را فريب مي‌ دهد.» نهج البلاغه، صبحي صالح، ترجمه محمد دشتي، قم، پارسايان، چاپ اول، 1379، خطبه 83.
10. جوادی آملی، عبدالله، تفسیر موضوعى قران کریم، نشر اسراء قم، بی تا، ج 12، ص 400.
11. سوره ص/ آیه 83.
12. فجر/ آیه 14.
13. آل عمران/ آیه 54.
14. نساء/ آیه 76.
15. نساء/ آیه 79.

http://www.askquran.ir/showthread.php?t=60647&p=898895&viewfull=1#post898895