گناهان کوچک و بزرگ
منظور از «كَبائِرَ الْإِثْمِ وَ الْفَواحِش» در آیه 32 سوره نجم می تواند انجام واجبات و دوری از محرمات باشد؟ و آیا منظور از «اللَّمَم» می تواند گناهان کوچک مثل مکروهات باشد؟ در مورد این آیه در تفسیر نمونه(1) آمده: "كبائر" جمع كبيره و "اثم" در اصل به معنى عملى است كه انسان را از خير و ثواب دور مى كند، لذا معمولا به گناهان اطلاق مى شود. "لمم" (بر وزن قلم) به گفته "راغب" در "مفردات" به معنى نزديک شدن به گناه است، و از گناهان صغيره نيز تعبير به لمم مى شود، اين واژه در اصل از ماده "المام" گرفته شده كه به معنى نزديک شدن به چيزى بدون انجام آن است و گاه به اشياء قليل و كم نيز اطلاق شده است (اطلاق آن بر گناه صغيره نيز به همين جهت است). مفسران نيز تفسيرهايى در همين حدود براى "لمم" ذكر كرده اند، بعضى آن را به "گناه صغيره"، و بعضى به "نيت معصيت بدون انجام آن"، و بعضى به "معاصى كم اهميت" تفسير كرده اند. گاه نيز گفته شده است كه "لمم" هر گونه گناه را اعم از صغيره و كبيره شامل مى شود مشروط بر اين كه عادت نشده باشد، و گاه گاه اتفاق بيفتد، و انسان متذكر گردد و توبه كند. در روايات اسلامى نيز تفسيرهاى گوناگونى براى اين واژه آمده است، در حديثى از امام صادق(علیه السلام) مى خوانيم كه در تفسير اين آيه فرمود: «هو الذنب يلم به الرجل فيمكث ما شاء اللَّه، ثم يلم به بعد»؛ منظور گناهى است كه انسان به سراغ آن مى رود سپس مدتى از گناه خوددارى كرده بار ديگر به آن آلوده مى شود (و هرگز كار هميشگى او نيست).(2) در حديث ديگرى نيز از همان امام (علیه السلام) مى خوانيم: «اللمم الرجل يلم به الذنب فيستغفر اللَّه منه»؛ لمم آن است كه انسان به سراغ گناهى رود سپس از آن استغفار كند.(3) روايات ديگرى نيز به همين معنى نقل شده است. قرائن موجود در آيه نيز گواهى مى دهد كه "لمم" به معنى گناهانى است كه احيانا از انسان سر مى زند، سپس متوجه مى شود و آن را ترک مى گويد، زيرا استثناء "لمم" از "كبائر" (با توجه به اين كه ظاهر استثناء، استثناء متصل است) گواهى است بر اين معنا. به علاوه در جمله بعد قرآن مى گويد: «إِنَّ رَبَّكَ واسِعُ الْمَغْفِرَةِ»؛ آمرزش پروردگار تو گسترده است. اين نيز دليلى است بر اين كه گناهى از او سر زده كه نياز به غفران پروردگار دارد، نه تنها قصد و نيت و نزديک شدن به گناه بى آنكه آن را مرتكب شده باشد. به هر حال منظور اين است كه نيكوكاران ممكن است لغزشى داشته باشند، ولى گناه بر خلاف طبع و سجيه آن هاست، روح و قلب آن ها همواره پاک است و آلودگی ها جنبه عرضى دارد، و لذا به محض ارتكاب گناه پشيمان مى شوند و از خدا تقاضاى بخشش مى كنند، چنان كه در جای دیگر قرآن مى خوانيم: «إِنَّ الَّذِينَ اتَّقَوْا إِذا مَسَّهُمْ طائِفٌ مِنَ الشَّيْطانِ تَذَكَّرُوا فَإِذا هُمْ مُبْصِرُونَ»؛ پرهيزگاران هنگامى كه گرفتار وسوسه هاى شيطانى كه پيرامون وجود آن ها در گردش است مى شوند به ياد خدا مى افتند و بينا مى گردند (و توبه مى كنند).(4) نظير همين معنى در جای دیگر نيز آمده است كه در توصيف "متقين" و "محسنين" مى فرمايد: «وَ الَّذِينَ إِذا فَعَلُوا فاحِشَةً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ذَكَرُوا اللَّهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ»؛ آن ها كسانى هستند كه وقتى مرتكب عمل زشتى شوند، يا به خود ستمى كنند به ياد خدا مى افتند و براى گناهانشان آمرزش مى طلبند.(5) اينها همه گواه بر تفسيرى است كه براى "لمم" گفته شد. امام صادق (علیه السلام) در پاسخ سؤال از تفسير آيه مورد بحث فرمود: «اللمام العبد الذى يلم بالذنب بعد الذنب ليس من سليقته، اى من طبيعته»؛ انجام دهنده لمم بنده اى است كه گاه گناه از او سر مى زند ولى طبيعت او نيست.(6) لذا اگر دقت کنید گناهان کوچک هم ذکر شده است اما به مکروهات نمی شود اطلاق کرد و ما جایی نداریم که مکروهات به معنی گناهان کوچک باشد که شما فرمودید. ما یا واجب یا حرام یا مکروه و یا مستحب داریم. لذا مکروهات غیر از محرمات هستند و لو صغیره باشد و اهل بیت ما هم که مفسرین واقعی هستند اشاره فرمودند.
ـــــــــــــــــــــــــ
(1) تفسير نمونه، ج22، ص 538 و 539.
(2)و(3) كافى، ج 2، كتاب الايمان و الكفر، باب اللمم، ص 320.
(4) اعراف/ 201.
(5) آل عمران/ 135.
(6) كافى، جلد 2، باب اللمم، ص 321.
