جایگاه بهشت و جهنم
بهشت و جهنم کجای آفرینش قرار دارند؟
اگر منظور از «کجا» آدرس و موقعیت جغرافیایی باشد جواب شما نمی دانم است. تمام جاهایی که بشر کشف نموده به دو دسته، دارای علائم حیاتی و غیره تقسیم شده است؛ یا قابل سکونت است و انسان و حیوان می تواند در آن زندگی و تولید مثل نمایند، یا خیر؛ یعنی شرائط آب و هوایی و غیره آن تابع یکسری استانداردهایی است که همان ها ملاکند برای ادامه حیات؛ اما بهشت و جهنم تفاوت ماهوی زیادی با شرائط زندگی در جائی مثل کره زمین دارد. طبق گزارشات قرآن و روایات، خصوصیات اقلیمی و خصوصیات انسان ها و سائر نعمات و مجازات ها در بهشت و جهنم کاملا متفاوت با آن چه ما شنیده، دیده و خوانده ایم می باشد، پس نمی توان آدرسی در کره زمین و سائر کراتی که انسان به آن جا سفر کرده داد. قرآن کریم درباره زمین و آسمان در روز قیامت می فرماید: «يَوْمَ تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَيْرَ الْأَرْضِ وَ السَّماواتُ وَ بَرَزُوا لِلَّهِ الْواحِدِ الْقَهَّارِ»؛ در آن روز كه اين زمين به زمين ديگر، و آسمان ها (به آسمان هاى ديگرى) مبدّل مى شود، و آنان در پيشگاه خداوند واحد قهّار ظاهر مى گردند!.(1) «وَ سارِعُوا إِلى مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقينَ»؛ و شتاب كنيد براى رسيدن به آمرزش پروردگارتان و بهشتى كه وسعت آن، آسمان ها و زمين است و براى پرهيزگاران آماده شده است.(2) البته عقل انسانی منکر وجود عوالمی با شرائطی متفاوت نیست، پس امکان دارد همان قادر و حکیمی که توانسته مجموعه زیادی از کهکشان ها را بیافریند، همان نیز محیطی کاملا متفاوت بیافریند. به هر حال اکثر دانشمندان اسلامی معتقدند بهشت و جهنم هم اکنون وجود دارد. آیة الله مکارم شیرازی درباره موقعیت بهشت و جهنم می نویسد: پاسخ اين سؤال را از دو راه مى توان داد: نخست اين كه: بهشت و دوزخ در باطن و درون اين جهانند. ما اين آسمان و زمين و كرات مختلف را با چشم خود مى بينيم اما عوالمى كه در درون اين جهان قرار دارند نمى بينيم، و اگر ديد و درک ديگرى داشتيم هم اكنون مى توانستيم آن ها را ببينيم، در اين عالم موجودات بسيارى هستند كه امواج آن ها با چشم ما قابل درک نيستند، آيه «كَلَّا لَوْ تَعْلَمُونَ عِلْمَ الْيَقِينِ لَتَرَوُنَّ الْجَحِيمَ» نيز گواه اين حقيقت است. از پاره اى از احاديث نيز استفاده مى شود كه بعضى از مردان خدا درک و ديدى در اين جهان داشتند كه، بهشت و دوزخ را نيز با چشم حقيقت بين خود مى ديدند. براى اين موضوع مى توان مثالى ذكر كرد: فرض كنيد فرستنده نيرومندى در يک نقطه زمين وجود داشته باشد كه به ـ كمک ماهواره هاى فضايى امواج آن به سراسر زمين پخش شود و به وسيله آن نغمه دل انگيز تلاوت قرآن با صدايى فوق العاده دلنشين و روح پرور در همه جا پخش گردد، و در نقطه ديگرى از زمين فرستنده ديگرى با همان قدرت وجود داشته باشد كه صدايى فوق العاده گوش خراش و ناراحت كننده روى امواج ديگرى در همه ـ جا پراكنده شود. هنگامى كه ما در يک مجلس عادى نشسته ايم صداى گفتگوى اطرافيان خود را مى شنويم اما از آن دو دسته امواج "روح پرور" و "آزار دهنده" كه در درون محيط ما است و همه جا را پر كرده است هيچ خبرى نداريم، ولى اگر دستگاه گيرنده اى مى داشتيم كه موج آن با يكى از اين دو فرستنده تطبيق مى كرد، فورا در برابر ما آشكار مى شدند، اما دستگاه شنوايى ما در حال عادى از درک آن ها عاجز است. اين مثال گرچه از جهاتى رسا نيست ولى براى مجسّم ساختن چگونگى وجود بهشت و دوزخ در باطن اين جهان مؤثر به نظر مى رسد. ديگر اين كه: عالم آخرت و بهشت و دوزخ، محيط بر اين عالم است، و به اصطلاح اين جهان در شكم و درون آن جهان قرار گرفته، درست همانند عالم جنين كه در درون عالم دنيا است، زيرا مى دانيم عالم جنين براى خود عالم مستقلى است، اما جداى از اين عالمى كه در آن هستيم نيست، بلكه در درون آن واقع شده است، عالم دنيا نيز نسبت به عالم آخرت، همين حال را دارد، يعنى در درون آن قرار گرفته است. و اگر مى بينيم قرآن مى گويد وسعت بهشت به اندازه وسعت آسمان ها و زمين است، به خاطر آن است كه انسان چيزى وسيع تر از آسمان و زمين نمى شناسد تا مقياس سنجش قرار داده شود، لذا قرآن براى اين كه وسعت و عظمت بهشت را ترسيم كند آن را به پهنه آسمان ها و زمين تشبيه كرده است، و چاره اى غير از اين نبوده، همان طور كه اگر كودكى كه در شكم مادر قرار دارد عقل مى داشت و مى خواستيم با او سخن بگوئيم بايد با منطقى صحبت كنيم كه براى او در آن محيط قابل درک باشد. از آن چه گفتيم پاسخ اين سؤال نيز روشن شد كه اگر وسعت بهشت به اندازه زمين و آسمان ها است پس دوزخ كجا است؟ زيرا طبق پاسخ اول دوزخ نيز در درون همين جهان قرار گرفته و وجود آن در درون اين جهان منافاتى با وجود بهشت در درون آن ندارد (همان طور كه در مثال امواج فرستنده صوتى ذكر شد)؛ و اما طبق پاسخ دوم كه بهشت و دوزخ محيط بر اين جهان باشند، جواب باز هم روشن تر است، زيرا دوزخ مى تواند محيط بر اين جهان باشد و بهشت محيط بر آن، و از آن هم وسيع تر.(3)
ــــــــــــــــــــ
(1) ابراهیم/ 48.
(2) آل عمران/ 133.
(3) تفسیر نمونه، ج 3، ص 94.
