عدالت و مساوات
چه فرقی بین عدالت و مساوات از منظر قرآن وجود دارد؟ آيا عدالت به معنى مساوات است؟
در این زمینه چند نکته عرض می شود: 1. از نظر لغوی، هم در مساوات و هم در عدالت، معنای برابری وجود دارد(1)، ولی این گونه نیست که همیشه و همه جا هر دو صادق باشند. به بیان دیگر، هر عدالتی لزوما مساوات نیست، و هر مساواتی هم لزوما عدالت نیست. بلکه در بعضی موارد، هم عدالت است و هم مساوات. 2. در عدالت، مساوات شرط نیست بلکه استحقاق و اولویت ها باید در نظر گرفته شود. عدالت آن است که هر موجودی به اندازه حق و استعداد و لیاقتش سهم دریافت کند. 3. تفاوت و تبعیض، هر دو مقابل مساوات قرار دارند، ولی تبعیض عادلانه نیست اما تفاوت با عدالت سازگار است. 4. قرآن برخی معیارها مانند تقوا، علم، جهاد و ... را ملاک برتری می داند: «إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاكُمْ»؛ گرامى ترين شما نزد خداوند با تقواترين شماست.(2) «قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذينَ يَعْلَمُونَ وَ الَّذينَ لا يَعْلَمُون»؛ بگو: آيا كسانى كه مى دانند با كسانى كه نمى دانند يكسانند؟!(3) « فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجاهِدينَ عَلَى الْقاعِدينَ أَجْراً عَظيما»؛ خداوند مجاهدان را بر قاعدان، با پاداش عظيمى برترى بخشيده است.(4) 5. آن چه ارزشمند است عدالت است. عدالت بطور ذاتی حسن است. بنا بر این، مساوات اگر مطابق عدالت باشد خوب است. در قرآن نیز آیه ای نداریم که مساوات را به صورت یک اصلی کلی و عمومی بیان کرده باشد.
_________
(1) قاموس قرآن، ج 3، ص 357؛ و ج 4، ص 301.
(2) حجرات/ 13.
(3) زمر/ 9.
(4) نساء/ 95.
