خلوص نیت
چگونه در تمامی کارها و عبادات اخلاص را فراموش نکنیم؟
در سخنان پیشوایان معصوم، راه هایی برای رسیدن به اخلاص بیان شده كه به اختصار ذكر می كنیم؛ الف. قطع طمع از غیر خدا: امام باقر (علیه السلام) در این باره می فرمایند: «بنده، پرستشگر واقعی خدا نمی شود، مگر آن كه از همه مخلوقات بریده و به او بپیوندد، آن گاه خداوند می فرماید: این عمل خالص برای من است و به كرمش آن را می پذیرد».(1) ب. افزودن بر علم و یقین: حضرت علی (علیه السلام) در این باره فرموده اند: «ثمره العلم إخلاص العمل؛ اخلاص عمل، ثمره و میوه علم است.(2) یعنی هر چه آگاهی انسان از حقایق هستی بیشتر شود و به عظمت خالق و ناچیزی خود علم پیدا كند، اخلاص او بیشتر می شود. و نیز فرمودند: «اخلاص العمل من قوّه الیقین...؛ اخلاص عمل از قوت یقین است.(3) ج. كم كردن آرزوها: امیر مؤمنان (علیه السلام) در این زمینه فرموده اند: «قلِّل الآمال تخلص لك الأعمال؛ آرزوها را كم كن، تا اعمالت خالص گردد.(4) د. پرهیز از گناه و هوای نفس: پیامبر اكرم (صلی الله علیه و اله) فرمودند: «تمام الاخلاص اجتناب المحارم؛ دوری كردن از كارهای حرام كمال اخلاص است.(5) برای این که در کارها و عبادات خود اخلاص داشته باشیم باید آفت ریا را از بین ببریم،که راه مبارزه با ریاکاری، مانند همه اخلاق و اعمال مذموم و ناپسند، دو چیز است: اولا: توجه به علل وریشه های آن برای خشکانیدن و نابود کردن آن ها، و ثانیا: مطالعه در پیامدهای آن برای آگاه شدن از عواقب دردناکی که در انتظار آلودگان به این اخلاق مذموم است. ریشه ریا همان شرک افعالی و عدم توجه به حقیقت توحید است. اگر پایه های توحید افعالی در درون جان ما محکم شود و بدانیم عزت و ذلت، ور وزی و نعمت به دست خداست و دل های مردم نیز در اراده و اختیار اوست، هرگز به خاطر جلب رضای این و آن، اعمال خود را آلوده به ریا نمی کنیم. اگر یقین بدانیم کسی که با خدا است همه چیز دارد، و کسی که از او جداست فاقد همه چیز است، به مصداق آیه شریفه پی می بریم:«قُلِ اللَّهُمَّ مَالِكَ الْمُلْكِ تُؤْتِي الْمُلْكَ مَن تَشَاء وَتَنزِعُ الْمُلْكَ مِمَّن تَشَاء وَتُعِزُّ مَن تَشَاء وَتُذِلُّ مَن تَشَاء بِيَدِكَ الْخَيْرُ إِنَّكَ عَلَىَ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ» بگو: خداوندا ای مالک فرمانروائی! به هر که بخواهی فرمانروائی می دهی و از هر که بخواهی فرمانروائی را می ستانی، و هر که را بخواهی عزیز می کنی، و هر که را بخواهی خوار می سازی. خوبی ها فقط به دست تو است. همانا تو بر هر چیزی توانائی.(6) ریشه اصلی ریاکاری حبّ جاه و مقام است که اگر آن را تشریح کنیم به سه اصل باز می گردد: 1- علاقه به ستایش مردم 2- فرار از مذمت و نکوهش آن ها 3- طمع ورزیدن به آن چه در دست مردم است این نکته نیز قابل توجه است که پنهان کردن نیت های آلوده به ریا، برای مدت طولانی ممکن نیست و ریاکاران غالباَ در همین دنیا شناخته و رسوا می شوند، و ازلابلای سخنان و رفتار آن ها آلودگی نیتشان فاش می شود و ارزش خود را نزد خاص و عام از دست می دهند. توجه به این معنی نیز اثر بازدارنده مهمی دارد. لذتی که از عمل خالص و نیت پاک به انسان دست می دهد با هیچ چیز قابل مقایسه نیست و همین امر برای خلوص نیت کافی است.
________
(1) مستدرك الوسائل، ج 1، صفحه 101، آل البیت.
(2) شرح غررالحكم، ج 3، صفحه 332.
(3) همان، ج 1، صفحه 343.
(4) شرح غررالحكم، ج 4، صفحه 511.
(5) میزان الحكمه، ج 3، صفحه 63.
(6) آل عمران/ 26.
