علم خدا و عدالت
تکلیف کسی که در محیط یا زمانی زندگی می کند که دین حق به او نرسیده است چیست؟ اگر به او ثواب افراد با ایمان را بدهند در حق مومنان ظلم شده است و اگر به او ثواب داده نشود، خب در حق خودش ظلم شده و می تواند اعتراض بکند که اگر دین حق به او رسیده بود، ایمان می آورد.
رابطه این مسئله با عدل الهی از دو جنبه قابل بررسی است. اول از حیث ارتباط نوع برخورد الهی با شخصی که او را مستضعف فکری می نامیم. دیگر از حیث ارتباط این نوع برخورد با کسی که مومن بوده است. جنبه اول، چندان برای ما مشخص نیست. فقط به صورت قطعی می دانیم که خداوند متعال او را عذاب نخواهد کرد. زیرا در قرآن کریم بیان شده است که: «ما کنا معذبین حتی نبعث رسولا».[1] علاوه براین که عذاب کردن او بدون این که حجت بر او تمام باشد، نوعی ظلم است و از نظر عقلی ظلم بر خداوند محال است. اما این که به چه صورتی با او برخورد می شود، چندان برای ما روشن نیست. اما جنبه دوم این مسئله نیز مخالفت و تضادی با عدل الهی ندارد. زیرا عدالت الهی در مورد هر فردی این است که اگر اعمال نیکی داشت، او را به بهشت ببرد. اما نوع رفتار خداوند با دیگران، ربطی به او ندارد. به همین جهت است که گفته می شود خداوند بر اساس عدالتش حتما به وعده هایی که داده عمل خواهد کرد. ولی می تواند به وعیدهایش(وعده عذاب) عمل نکند. بنابر این خداوند می تواند بر اساس علم خود بفهمد که این شخص با اراده ای و پشتکاری که داشته اگر با دین حق روبرو می شد، آیا به این دین ایمان می آورد و این که تا چه حد بر اساس آن عمل می کرد و به تعالیم آن پایند بود. آن گاه بر اساس همین علم خود، به او جایگاه بدهد. یا این که شرایط تکلیف را برای این فرد در ان دنیا مهیا کند و آن گاه دین حق را بر ا و عرضه کند و بر اساس اختیار و عملکردش به او مقام و پاداش بدهد. البته این ها در حد احتمال است ولی احتمالی که از نظر عقلی و نقلی دلیلی بر بطلانش نداریم.
_________
(1) سوره اسرا، آیه 15.
