چرایی اعمال شب قدر

چرا در شب های قدر روی بعضی اعمال و فرایض تاکیدشده؟مثلا لزوم خوندن دعای جوشن کبیر چیه؟و چرا مثلا به خوندن سور ملک،دخان،روم و عنکبوت سفارش شده؟
در مورد جواب این سوال چند نکته است که عرض میکنم: 1- شب قدر از شب هاي بزرگ و با فضيلت است كه قرآن كريم آن را به بزرگي ياد كرده و از هزار ماه بهتر خوانده و فرموده: "فرشتگان و روح در آن شب به اذن خداوند فرود مي آيند و قرآن در اين شب نازل گرديده است". شب قدر را به اين جهت "قدر" ناميده اند كه جميع مقدّرات بندگان (چه مسلمان و چه غير مسلمان) در تمام سال در آن شب تعيين مي شود. شاهد اين معنا سوره دخان است كه مي فرمايد: "ما اين كتاب مبين را در شبي پر بركت نازل كرديم. در آن شب هر امري طبق حكمت خداوند تنظيم و تعيين مي گردد‍". اين بيان هماهنگ با روايات متعددي است كه مي گويد: در آن شب مقدّرات يكسالة انسان ها تعيين مي گردد و ارزاق و پايان عمرها و امور ديگر در آن شب مبارك تبيين مي شود. البته اين امر تضادي با آزادي ارادة انسان ها و مسئله اختيار ندارد، چرا كه تقدير الهي به وسيله فرشتگان طبق شايستگي ها و لياقت هاي افراد و ميزان ايمان و تقوا و پاكي نيت و اعمال آن ها است، يعني براي هر كس آن مقدر مي كنند كه لايق است و زمينه هايش از ناحيه او فراهم شده است.(1) عبادت و راز و نياز در اين شب از آن جهت بسيار ارزشمند است كه انسان به وسيله ارتباط با خداوند و راز و نياز با او، بهترين مقدرات را براي خود طلب مي كند. همين طور ارزش عبادات در اين شب بسيار بالاتر و برتر از شبهاي ديگر است. عبادت در آن شب فضيلت بسيار دارد و در نيكويي سرنوشت يكساله بسيار مؤثّر است. نسبت قدر به مثابة ورود بدون واسطه به درگاه حضرت حق است؛ ورودي كه در آن وعده رحمت خاص الهي داده شده است. در اين شب، انسان خود و حاجات خويش را به خدا عرضه كرده و از گناهان و اشتباهات خود توبه و به درگاه خدا انابه مي كند و به اين مناسبت از گناهان پاك مي شود امّا آن كه بدون عذر از فيض هاي شب قدر محروم شده، خود را با سوء اختيار، دچار شقاوت و بدبختي كرده است در لحظاتي كه سرنوشت انسان تعيين مي شود، نبايد در خواب باشد و از همه چيز غافل و بي خبر، كه در اين صورت سرنوشت غم انگيزي خواهد داشت.(2) براي اين كه انسان هر چه بيشتر از ثواب و رحمت الهي در اين شب بهره مند شود و بهترين مقدّرات را نصيب خود كند، توصيه شده كه اين شب را تا صبح بيدار بماند. انساني كه در مسير ارتباط و اتصال با خداوند است، بايد از فرصت ها استفاده نمايد و زماني كه به منزل يار رسيد، او را صدا بزند و با او ارتباط برقرار كند. بيدار بودن در اين شب و عبادت نمودن موجب توجه قلبي انسان به خداوند عالم است. در زماني كه رزق و روزي و فيض الهي بر انسان ها در اين شب ها مي بارد، انسان بايد از اين موهبت الهي بيشترين بهره را ببرد و در خواب و غفلت نباشد و كسي كه در اين حالت با قرآن به سرگذاردن و با طلب كردن حاجات خويش از درگاه الهي با خضوع و خشوع، روي به خاك مي سايد و اشك از ديدگان سرازير مي كند و با دعاي خود از خدا حاجت مي خواهد، نهايت تذلّل خود را در برابر عظمت الهي نشان مي دهد و از خداوند مي خواهد آيندة روشني را براي او ترسيم كند و اين اتصال و ارتباط با خدا را استمرار بخشد تا اين جرقه معنوي و اتصال به حقيقت الهي، ره توشه اي باشد براي حيات فردي و اجتماعي او به گونه اي كه هميشه در مسير تحصيل رضايت خداوند حركت كند. كمال و خوشبختي واقعي انسان، اتصال با خدا و پيوند با قرآن كريم است كه شب هاي قدر اين اتصال را آسان تر مي كند و باران رحمت مي بارد و انسان بيدار و عاقل سعي مي كند با شب زنده داري و بيداري اين معارف نوراني را درك كند. 2- از آن جا كه دعاي های توصیه شده و مثل دعای جوشن كبير مشتمل بر هزار اسم الهي است خواندن آن در اين شب (كه ثواب هر عملي از هزار ماه بالاتر است) بسيار با ارزش خواهد بود. علامه مجلسي ضمن اعمال شب هاي قدر خواندن اين دعا را بيان داشته اند.(3)در روايت است كه هر كس در ماه رمضان سه مرتبه آن را بخواند خداوند جسم او را بر آتش جهنم حرام فرمايد و بهشت را براي او واجب كند و دو ملك براي او موكل فرمايد تا او را از معاصي حفظ كند و مدت حيات خود در امان خدا باشد.(4)اگر قرار است در ماه رمضان سه مرتبه خوانده شود كدام شبي بهتر از سه شب قدر است؟ 3- بعد بعضی اثرات برای بعضی دعاهای خاص در بعضی ایام وجود دارد که این رو هر کسی به آن عالم نیست و تنهی برای عده ای مشخص است مثل اهلبیت.همچون بعضی اذکار که در ساعات و ایام خاص توصیه می شود که اثرات خاص خود رو دارد. پرسش: چرا ما باید در شب قدر تا صبح بیدار باشیم ؟چه فایده ای داره؟ پاسخ: شب قدر از شب هاي بزرگ و با فضيلت است كه قرآن كريم آن را به بزرگي ياد كرده و از هزار ماه بهتر خوانده و فرموده: "فرشتگان و روح در آن شب به اذن خداوند فرود مي آيند و قرآن در اين شب نازل گرديده است". شب قدر را به اين جهت "قدر" ناميده اند كه جميع مقدّرات بندگان (چه مسلمان و چه غير مسلمان) در تمام سال در آن شب تعيين مي شود. شاهد اين معنا سوره دخان است كه مي فرمايد: "ما اين كتاب مبين را در شبي پر بركت نازل كرديم. در آن شب هر امري طبق حكمت خداوند تنظيم و تعيين مي گردد‍". اين بيان هماهنگ با روايات متعددي است كه مي گويد: در آن شب مقدّرات يكسالة انسان ها تعيين مي گردد و ارزاق و پايان عمرها و امور ديگر در آن شب مبارك تبيين مي شود. البته اين امر تضادي با آزادي ارادة انسان ها و مسئله اختيار ندارد، چرا كه تقدير الهي به وسيله فرشتگان طبق شايستگي ها و لياقت هاي افراد و ميزان ايمان و تقوا و پاكي نيت و اعمال آن ها است، يعني براي هر كس آن مقدر مي كنند كه لايق است و زمينه هايش از ناحيه او فراهم شده است.(5) عبادت و راز و نياز در اين شب از آن جهت بسيار ارزشمند است كه انسان به وسيله ارتباط با خداوند و راز و نياز با او، بهترين مقدرات را براي خود طلب مي كند. همين طور ارزش عبادات در اين شب بسيار بالاتر و برتر از شبهاي ديگر است. عبادت در آن شب فضيلت بسيار دارد و در نيكويي سرنوشت يكساله بسيار مؤثّر است. نسبت قدر به مثابة ورود بدون واسطه به درگاه حضرت حق است؛ ورودي كه در آن وعده رحمت خاص الهي داده شده است. در اين شب، انسان خود و حاجات خويش را به خدا عرضه كرده و از گناهان و اشتباهات خود توبه و به درگاه خدا انابه مي كند و به اين مناسبت از گناهان پاك مي شود امّا آن كه بدون عذر از فيض هاي شب قدر محروم شده، خود را با سوء اختيار، دچار شقاوت و بدبختي كرده است در لحظاتي كه سرنوشت انسان تعيين مي شود، نبايد در خواب باشد و از همه چيز غافل و بي خبر، كه در اين صورت سرنوشت غم انگيزي خواهد داشت.(6) براي اين كه انسان هر چه بيشتر از ثواب و رحمت الهي در اين شب بهره مند شود و بهترين مقدّرات را نصيب خود كند، توصيه شده كه اين شب را تا صبح بيدار بماند. پرسش: آیا اینکه انسان در سال هر کاری خواست انجام بدهد و ماه رمضان بیاد و سه شب رو احیا بگیرد،کفایت میکند؟آیا به این نحو از برکات این شب ها بهره مند می شویم؟ پاسخ: هر وقت انسان از عمل بد خويش، پشيمان شود، ميتواند به درگاه خدا، رجوع كرده گذشته خويش را، جبران نمايد، به خصوص اگر در ماه پربركت رمضان، توبه كند، بسيار خوب است، امّا همانطور كه ميدانيم، توبه واقعي با برگشت دوباره انسان به گناه، سازگار نيست و اينكه يك سال گناه كرده بعد در ماه رمضان، توبه كنيم، اين عمل اشتباه است و درك شب قدر هم به اين معنا نيست كه شب قدر را صرفاً بيدار باشيم و اعمال را بسنجيم، گرچه اين كارها بسيار خوب است. بزرگاني بوده اند كه براي درك شب قدر، يكسال تمرين و مراقبه داشته اند تا توفيق درك اين شب بزرگ را پيدا نمايند. طبق آيه شريفه قرآن، "لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْر"(7) عبادات و احياي آن، حداقل هزار برابر است و مرحوم شيخ عباس قمي در كتاب مفاتيح الجنان در اعمال شب قدر آورده كه از بهترين اعمال اين شب، نماز خواندن است. در حديثي امام صادق(ع) مي فرمايند: در شب قدر يك صد ركعت نماز بخوان راوي ميگويد: اگر نتوانستم ايستاده بخوانم چكار كنم؟ امام فرمود: نشسته بخوان، عرض كرد: اگر نتوانستم نشسته بخوانم، امام فرمود: در بستر بخوان.(8) پرسش: برای درک حقیقت شب قدر باید چیکار کنم؟ پاسخ: در مورد درک شب قدر هم باید چند نکته متذکر شویم: اول:درک اهمیت این شب: درک حقیقت شب قدر بسیار دشوار است تا آنجا که خدای تعالی در سوره قدر به پیامبر عظیم الشان خود (ص) می گوید: و ما ادراک ما لیله القدر. تو چه می دانی که شب قدر چیست. برای درک شب قدر همین قدر که انسان بتواند در آن احیا داشته باشد و به یاد خدا باشد و با خدای متعال انس بگیرد و دعا کند، کافی است. دوم. توبه‏: بهترين كارها در اين شب، توبه است؛ چنان كه شهيد مطهري مي‏فرمايد: «به خدا قسم! يك روزش يك روز است، يك ساعتش يك ساعت است، يك شب را اگر به تأخير بيندازيم اشتباه مي‏كنيم! نگوييد فردا شب، شب بيست و سوم ماه رمضان است. يكي از ليالي قدر است و براي توبه بهتر است، نه، همين امشب از فردا شب بهتر است. همين ساعت از يك ساعت بعد بهتر است. هر لحظه از لحظه بعدش بهتر است. عبادت بدون توبه قبول نيست، اول بايد توبه كرد. گفت: «شستشويي كن و آنگه به خرابات خرام» اول بايد شست و شو كرد بعد وارد آن محل پاك و پاكيزه شد. ما تا توبه نكنيم، چه عبادتي مي‏كنيم؟! ما توبه نمي‏كنيم و روزه مي‏گيريم! توبه نمي‏كنيم و نماز مي‏خوانيم! توبه نمي‏كنيم و به حج مي‏رويم! توبه نمي‏كنيم و قرآن مي‏خوانيم! توبه نمي‏كنيم و ذكر مي‏گوييم! توبه نمي‏كنيم و در مجالس ذكر شركت مي‏كنيم! به خدا قسم، اگر شما يك توبه بكنيد تا پاك بشويد و بعد يك شبانه روز نماز بخوانيد با حالت توبه و پاكي؛ همان يك شبانه روز به اندازه ده سال شما را جلو مي‏برد و به مقام قرب پروردگار مي‏رساند. سوراخ دعا را گم كرده‏ايم، راهش را بلد نيستيم»(9) صراط مستقيم براي نيل به كمال، همان بندگي و عبوديت است: (ان اعبدوني هذا صراط مستقيم) يس (36)، آيه 61. و گناه؛ يعني، معصيت و شورش. بنابراين گناه كاملاً بر خلاف مسير بندگي است؛ اگر عبوديت تنها راه نيل به مقام انسانيت است؛ پس گناه يعني آتش زدن به خرمن هستي بشر؛ چون براي انسان، سرمايه‏اي بالاتر از انسانيت او نيست. اگر انسانيت را از انسان سلب كنند، او ديگر حيواني بيش نيست و از اين رو در بعضي از آيات، انسان‏هاي فاسد و گنه‏كار، چارپايان و فروتر از آنها (اولئك كالانعام بل هم اضل)اعراف (7)، آيه 179؛ فرقان (25)، آيه 44. خوانده شده‏اند. سوّم. دعا: حال كه بنده از بيراهه به راه و از گمراهي به نور راه يافت و به منزل يار رسيد؛ او را صدا بزند و با او ارتباط برقرار كند. دعا به معناي الفاظ و اوراد نيست. دعا؛ يعني، ارتباط با خدا و الفاظ بيان آن حال در ارتباط است؛ لذا در حالات مختلف، دعاهاي مختلف داريم. دعا اگر بيان حال نباشد، دعا نيست.(10) لذا درک شب قدر توفیق بزرگی است که نصیب همه کس نمی شود. از این رو بزرگانی که عاشق درک شب قدر بودند، تلاش های مستمر و طاقت فرسایی برای درک آن می کردند؛ نمونه اش عبادت یک ساله عالم بزرگوار «حاج ابراهیم کلباسی» است. او شب قدر را با عبادت درک کرد؛ زیرا به مدت یک سال، شب تا صبح عبادت کرد. چهارم. تفكر، مباحثه علمي، معرفت‏: پس از آنكه فرصت‏ها را غنيمت شمرديم و در افكار و اعمال خود بازنگري كرده، متوجه خطاهاي خود شديم، گناه و عزم جدي بر ترك گناه و اصلاح خود گرفتيم و رو به سوي معبود آورده، در محضر حضرت حق بار يافته‏ايم؛ دل‏ها، آماده شناخت هر چه بيشتر و دريافت‏هاي شهودي مي‏گردد. چه اينكه: اولاً، به فرموده علي(ع): معرفت، مايه نورانيت دل،«المعرفه نور القلب»: (11) باعث نيل انسان به مقام رستگاري به مقام قدسي‏«المعرفة الفوز بالقدس»: (12). و دليل بر فضيلت انسان‏«المعرفة برهان الفضل»: (13). است و اولين و مهمترين ركن ايمان همانا معرفت به خداوند است.«الايمان معرفة بالقلب»: (14). «افضلكم ايماناً افضلكم معرفة»: (15). ثانياً، در بين معارف، والاترين معارف، شناخت خداوند سبحان است.علي(ع): «معرفة اللّه سبحانه اعلي المعارف»: (16). «جاء رجل الي رسول اللّه(ص) قال: ما رأس العلم؟ قال: معرفة اللّه حق معرفته. قال: و ما حقّ معرفته؟ قال: أن تعرفه بلا مثل و لا شبه و تعرفه الهاً واحداً خالقاً قادراً، اولاً و آخراً، و ظاهراً و باطناً، لاكفوله، و لا مثل له، فذاك معرفة الله حقّ معرفته»: (17) ثالثاً، معرفت حقيقي خدا، انسان را به مقام شامخ خلافت الهي نايل مي‏كند؛ آن چنان كه مظهر اسماي او مي‏گردد. البته خودشناسي مقدمه چنين معرفتي است «من عرف نفسه فقد عرف ربّه» ؛18. چه اينكه كسي كه خودش را نشناخت و نسبت به مكانت خود - كه از كجا آمده است، براي چه آمده است و به كجا خواهد رفت - جاهل باشد؛ چگونه ممكن است خدا را بشناسد.«عجبت لمن يجهل نفسه كيف يعرف ربّه» (19) اينكه در بعضي از روايات آمده است «خودشناسي، سودمندترين معارف است»«معرفة النفس انفع المعارف» (20). بدان جهت است كه مراقب خود خواهد بود و زندگي خود را بر مبناي صحيحي استوار و براي نيل به سعادت بزرگ برنامه ريزي درستي خواهد نمود. از آنجايي كه شب قدر، شب نزول قرآن است بهترين منبع براي مطالعه و بحث و تعمق در آن، قرآن كريم و روايات اهل بيت در تفسير آن است. لذا خواندن با تأمل و تدبر در همه اوقات مخصوصاً چنين شب هايي بسيار مناسب است. تمام اين بركات و فيوضات در پرتو شب زنده ‏داري و احياء شب قدر قابل دستيابي است به ويژه اگر در مسجد به ميزباني خدا و در ميان ديگر بندگان پاك خداوند انجام گيرد. 4- و آنچه که گفته شده این نکته است که بسیار هم مفید است: درک شب قدر در گرو شناخت حضرت علي (ع) و حضرت فاطمه زهرا (س) مي باشد.

منابع:

1- تفسير نمونه، ج 27، ص 187.

2- همان.ص 192.

3- مفاتيح الجنان، ص 180.

4- همان.

5 تفسير نمونه، همان، ص 187

6 همان.192

7 قدر،3.

8 نورالثقلين، ج 5، به نقل از تفسير نمونه، ، همان ، ص 190

9- شهيد مطهري، بيست گفتار، ص 126-127.

10 مصباح يزدي، محمدتقي، بر درگاه دوست، ص 18-22.

11 غرر الحکم، تميمي آمدي، ترجمه مصطفي درايتي، حديث1، ص47.

12- همان حدیث2.

13- همان حدیث3.

14- نهج ‏البلاغه، حكمت 218، ص 1186.

15- بحارالانوار، ج 3، ص 14.

16- غررالحکم و دررالکلم، ج6، ص 148، انتشارات دانشگاه تهران.

17- بحار ، همان

18- این حدیث در منابع متعددی از مصادر روایی آمده است:در بحارالانوار (ج 95، ص 452) به عنوان حدیث قدسی و در (ج 2، ص 32) به عنوان حدیث پیامبر(ص) نقل شده است. در بسیاری از دیگر مجامع روایی نیز مطالبی از قول امیرالمؤمنین(ع) و یا دیگر ائمه(ع) نقل شده است. برخی از منابعی که آن را نقل کرده‏اند، عبارت است از:نهج ‏البلاغه، الصراط المستقیم (ج 1، ص 156)؛ غررالحکم (ص 232) ؛ مصباح الشریعه (ص 13) ؛ روضة‏الجنان (ص 92)و کنزالدقائق (ص 286).

19- فهرست موضوعی غرر، صفحه 387 در واژه عرف

20- تصنیف غرر الحكم و درر الكلم ص 232 پاسخگوي معارف قرآن ۱۳۹۰/۰۶/۵ پستهاي شماره 18، 19 ، 20و 21

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمائید