گناه پدر و مادر و شراکت فرزندان در گناه

چرا فرزند باید در گناهان پدر و مادر شریک باشد که آن را جبران کند؟
سوالي كه پرسيده شده مبهم به نظر مي رسد و اگر واضح تر و روشن تر سوال مطرح مي شد راهنمايي بهتري دريافت مي كرديد ولي بنده گمان مي كنم منظور شما در مورد اثراتي است كه گناهان والدين بر روي فرزندان مي گذارد. اصل کلّی و قاعده ی شک ناپذیر و محکم در دین اسلام همان است که خداوند متعال بیان فرموده که: « أَلاَّ تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرى‏ ـ وَ أَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسانِ إِلاَّ ما سَعى‏ ـ وَ أَنَّ سَعْيَهُ سَوْفَ يُرى‏ ـ ثُمَّ يُجْزاهُ الْجَزاءَ الْأَوْفى‏ (1) هيچ كس بار گناه ديگرى را بر دوش نمى‏ گيرد. و اينكه براى انسان بهره ‏اى جز سعى و كوشش او نيست. و اينكه تلاش او به زودى ديده مى‏ شود. سپس به او جزاى كافى داده خواهد شد. » طبق براهین عقلی و صریح آیات قرآن کریم شکّی در این نیست که خداوند متعال عادل است ؛ پس محال است کسی را به خاطر کاری که نکرده است مجازات کند ؛ لذا عذاب ، فقط در مقابل گناه اختیاری است و بس. حوادث و اتفاقات در این عالم بر اساس علت و معلول صورت می گیرد ؛ بنابراین هر حادثه ای و از جمله تولد فرزندان و تکوین آن ها ، نیز روحیات و آثار شان ، بر اساس علت های خاص خود است و خداوند نیز بر اساس همان چیزی که علت ها اقتضا دارد ، به موجودات فیض می بخشد . پس اگر فرزندی در خلقت جسمانی یا روحی دارای نقص است ، مربوط به علت های آن است. بنابراین تأثیر کارهای پدر و مادر بر فرزندان ، یکی از آثار وضعی و تکوینی اعمال آن‌ها است و اگر به خداوند نسبت داده می‌شود، به خاطر آن است که تمام آثار تکوینی و خواص علت و معلول به او منسوب است و به هیچ وجه ظلم و ستمی از ناحیه خداوند بر کسی نخواهد شد. به قول شاعر همواره « گندم از گندم بروید جو ز جو » بر این اساس از زمین خوب و حاصل خیز گیاه خوب می روید و در زمین نامرغوب گیاه نامرغوب رشد می کند. « وَ الْبَلَدُ الطَّيِّبُ يَخْرُجُ نَباتُهُ بِإِذْنِ رَبِّهِ وَ الَّذي خَبُثَ لا يَخْرُجُ إِلاَّ نَكِدا »(2) جهان آفرينش، جهان تأثير و تأثر است و به ويژه پديده ها ازعلل حقيقي و اعدادي خود تأثير مي پذيرند. پدر و مادر نيز از علل اعدادي و شرايط پيدايش فرزندان هستند كه بدين دليل رفتار آنها در پيش از تولد كودك و انعقاد نطفه و در حين آن و در دوران بارداري و تولد و پس از آن بر كودك تأثير دارد. اما آيا اين مطلب به اين معني است كه از كودك سلب اختيار مي شود؟ مسلما چنين نيست. همه اين تأثيرها به طور اقتضايي و زمينه ساز است , نه به صورت علت تامه و حتمي كه نافي اختيار باشد. در مورد انسان نیز چنین است ؛ پدر و مادر نسبت به بچّه مثل زمین هستند نسبت به درخت ؛ لذا اگر والدین کسی شرابخوار و حرامخوار و اهل معصیت و ... باشند یا برعکس ، اهل عبادت و علم و زهد و تقوا باشند یقینا در وجود بچّه ای که از آنان متولد می شود نیز مؤثر خواهد بود . امّا تفاوتی هست بین انسان و درخت ؛ انسان یک موجود مختار است ؛ لذا می تواند با اختیار خود روند امور را تغییر دهد ؛ به همین علّت تأثیر کارهای خوب یا بد پدر و مادر و دیگران در وجود او تامّ نیست ؛ یعنی تأثیر کار دیگران اختیار او را سلب نمی کند ؛ ولی به هر حال راه رشد و ترقّی او را تا حدودی هموارتر یا ناهموارتر می کند ؛ و تا حدودی مانع از این می شود که این شخص به همه ی کمالاتی که لایقش بود نائل گردد یا بر عکس باعث می شود که این شخص راحت تر به کمالات خود دست یابد . پرسش : آیا تأثیر عمل پدر بر فرزند با عدل الهی سازگار است؟ پاسخ : همان گونه که بیان شد این ها نتیجه طبیعی اعمال و بر اساس قانون علیت است.اگر این شخص تمام تلاش اختیاری خود را انجام دهد ولی به خاطر اعمال دیگران ( چه والدین و چه افراد دیگر ) نتواند به کمال لایق خود برسد ؛شخص او مقصّر نیست ؛ ولی در مقابل ، آن کسانی که با اعمالشان مانع از رشد این شخص شده اند مقصّرند ؛ لذا عدل الهی ایجاب می کند که حق این شخص را از آن افراد بستاند ؛ و طبق روایات اهل بیت (ع) در چنین مواردی یا گناهان چنین کسی را بر دوش آن افراد می گذارند یا ثواب آنها را به این شخص منتقل می کنند ؛ یا اگر با این دو روش حق این شخص ادا نشد خداوند متعال او را از فضل خود برخوردار می کند. بنا بر این ، عدل خدا اجازه نمی دهد که کسی حتی ذرّه ای هم از حق خود محروم بماند. همچنین اگر کار والدین و دیگران باعث شده که این شخص راحتر در مسیر عبودیت قرار گیرد ، والدین او یا هرکسی که در رشد او نقش داشته است ؛ از ثواب این شخص بهره می برند ؛ بدون آن که از ثواب این شخص چیزی کاسته شود . گناه اثر وضعی دارد که خواه ناخواه تأثیر خود را می‌گذارد. کیفر قانونی نیست تا کسی بگوید پدر ظلم کرده، چرا فرزند باید کیفر ببیند؟! به عبارت دیگر : رابطه عمل و عکس‌العمل چنین امری را اقتضا می‌کند. البته در مقام تکلیف بر انسان‌ها، آن چیزها هم لحاظ می‌شود، یعنی هر انسانی بر اساس توانایی‌ها و استعداد‌های ویژه ای که دارد (که بعضاً از پدران به ارث رسیده) تکلیف می‌شود و خداوند بر اساس عدل با آنها رفتار خواهد نمود و چه بسا اگر از نقص های جسمی باشد ، به نوعی جبران شود. در هر حال باید بدانیم که زندگی در این جهان خلاصه نمی شود و ادامه این زندگی که زندگی برتر است ، جهان آخرت می باشد. از طرف دیگر نباید چنین بیندیشیم که هرگاه صدمه و مصیبتی بر یک فرد یا یک گروه وارد شد، حتماً مکافات اعمال آن‌ها است، زیرا مصائب این جهان فلسفه‌های دیگری هم دارد. آن چه معتقد هستیم، این است که در این جهان حوادث با هم ارتباط دارند و اعمال یک انسان به گونه های مختلف ظاهر می شود و آثار خود را بر فرزندان وگاهی بر محیط وموجودات دیگر نیز برجای می گذارد.

ــــــــــــــــــــــــــــ

[1] نجم/38-41.

[2] اعراف/58.

ــــــــــــــــــــــــــــ

براي اطلاعات بيشتر ر.ك، سايت پاسخگو. تفسير نمونه ج 12 ص 56، مكارم شيرازي - ناصر و ديگران. سايت پرسمان دانشجويي –معارف اسلامي. اندیشمند 25 مرداد 91 پست شماره : 2-4

لینک بحث اصلی :http://http://www.askquran.ir/thread32837.html#post565483