کمال زن و مرد

آیا مسیر کمال زن و مرد یکسان و برابر قرار داده نشده و با یکدیگر متفاوت است؟!

در پاسخ به سؤال شما نکاتی را تقدیم می کنم: یک. در باب معنای کمال و فرق آن با معنای تمام، راغب چنین می نویسد: کمال هر چیزی عبارت است از این که غرض از آن چیز حاصل شود؛ و تمام بودن هر چیزی منتهی شدن به آن حدی است که دیگر احتیاج به چیزی خارج از خود نداشته باشد، به خلاف ناقص که محتاج به چیزی خارج از ذات خود است تا او را تمام کند.(1) از این دو عبارت فهمیده می شود که کمال، امری زائد بر تمام است و حصول زیبایی و غرض هم در او نهفته است؛ علامه طباطبایی رحمه الله علیه در معنای کمال و فرق آن با تمام می نویسد: تمام بودن هر چیز، عبارت از آن جزئی است که وقتی با سایر اجزا ضمیمه شود، آن چیز همان چیز می شود و آثار و همه آنچه را که از آن انتظار داریم بر آن مترتب می گردد. ... و اما کمال هر چیزی حال، وصف و یا امری است که وقتی موجودی آن را دارا باشد، دارای اثری افزون تر از آن که بعد از تمامیت دارا شد، خواهد گردید؛ به عنوان مثال: پیوستن اجزای بدن انسان به یکدیگر،عبارت است از تمامیت انسان؛ و اما عالم، شجاع و یا عفیف بودنش، کمال اوست. ... (2) شهید مطهری (رحمه الله علیه) نیز به تبیین معنای کمال و تمام پرداخته می نویسد: نقص گاهی در مقابل تمام و گاهی در مقابل کمال آورده می شود، نقص در مقابل تمام عبارت است از فاقد بودن یک شی ء، بعضی از اجزای خود را؛ کتاب ناقص یعنی کتابی که بعضی از فصول یا بعضی از اوراق خود را ندارد و کتاب تمام یعنی کتابی که همه فصول یا همه برگهای خود را واجد است، همچنین است ساختمان ناقص و ساختمان تمام، نماز ناقص و نماز تمام؛ ولی نقص در مقابل کمال به این معنی است که یک شی ء همه مراحلی را که باید طی کند، طی نکرده باشد و همه امکاناتی را که طبیعت برای او تهیه دیده است تحصیل نکرده باشد.(3) دو. با این تعریف، روشن می شود که شما بحث کمال را با معنای تمام خَلط کرده اید زیرا در کمال انسانی که غرض، تحصیل مراتب قرب، اطاعتمندی و جلب رضای الهی است، تفاوتی نمی کند که این انسان زن باشد یا مرد، مسیر راه کمال، تفاوت در نوع برنامه و الزامات است اما هدف نهایی در کمال انسان برای همگان اعم از زن و مرد یکی است! صراط کمال، همان صراط مستقیم عبودیت و بندگی خداوند است، کم و کیف برنامه های کمالی تشریع شده هم مطابق با ساختار و طبیعت و اقتضاء وجودی و استعداد افراد است. سه. اما اینکه برنامه کمالی انسان، اعم از زن و مرد با توجه به شرایط و اقتضائات جسمی و روحی ایشان، چگونه وضع شده است؟ و اینکه در مواردی تفاوت وجود دارد، بحث دیگری است! مثلاً شجاعت و بی باکی برای مرد پسندیده است اما برای زن ناپسند است! نیز گفته شده، غرور برای مرد ناپسند است اما برای زن پسندیده است!(بخاطر اینکه زن در دام بوالهوسان نیفتد)! و یا تکلیف نماز در هیچ وضعیتی از مرد ساقط نمی شود اما زن بدلیل شرایط فیزیولوژیکی و طبیعی در دوران قاعده گی نسبت به نماز تکلیفی ندارد غرض در هر دو یک چیز است، و آن نفس اطاعت از خداوند است. اینطور نیست که گمان شود چون مرد همیشه شرایط خواندن نماز را داراست پس کمال بیشتری را از زن تحصیل می کند! بنابراین رسیدن به کمال نهایی، هم از بستر راه و صراط و هم برنامه و سلوک و هم هدف مقصد و مقصود برای انسان (زن و مرد) فراهم است. چهار. همچنین لازم بذکر است: دست آفرينش، براي مکمّل بودن دو جنس زن و مرد تفاوت هايي در خلقت ايجاد کرده است. همان گونه که ضعيف بودن عاطفي مرد امري مسلّم است و نقصي براي مرد يا کمالي براي زن به حساب نمي آيد، ضعيف بودن عقلي زن(بدلیل غلبه عواطف و احساسات) نيز، نقصي براي او و کمالي براي مرد شمرده نمي شود. خالق حکيم، مرد را براي غرضي خاص آفريده است و اندام مناسب، قدرت و صداي لازم و عقل متناسب با آن را در اختيار او قرار داده است، به همين ترتيب زن را نيز براي غرضي آفريده است و اندام مناسب، روحيه، صدا، عاطفه و ساير خصوصيات لازم را به او عطا فرموده است. اين گونه است که هيچ کدام از اين ويژگي ها نقص شمرده نمي شود، بلکه مي توان در آن ها نهايت تناسب را ديد. پنج. در واقع، آن چه در اسلام ارزش است، عقل به معناي دوم، یعنی تقوا، قرب الهي و کمالات معنوي و روحي است که همه به روح انساني و قابليت آن باز مي گردد و از اين حيث، زن و مرد همانند هستند قرآن به صراحت مي فرمايد: «إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ»؛ هر کسي با تقوي تر باشد، در درگاه ما مقرّب تر است.(4) در همین خصوص حضرت آیت الله جوادی آملی می فرمایند: "عظمت زن به مانند عظمت مرد در گرو شناخت عظمت انسان است. چرا که بین زن و مرد در انسانیت انسان فرقی نیست. ... اسلام حرفش این نیست که زن و مرد مساوی هستند؛ بلکه اصل اسلام می گوید هویت انسان به روح اوست، دوم اینکه روح مجرد است. موجود مجرد نه زن است و نه مرد. در اسلام هیچ کمالی مشروط به مرد بودن نیست و زن بودن مغایر با کمال نیست. کمال داشتن در تقرب به خدا و فرشته خویی بودن است... ."(5) بنابراین، در جهان آخرت و روز بازپسين، اصالت، اهميت و ارزش اساسي به تقوا، عمل صالح و نيت پاک و خالص است. چنانکه عموماً خطابات خداوند، خطاب به انسان و اهل ایمان است که هم شامل مرد می شود و هم زن! در آن عالم نمي گويند هر که عقل معاش بيش تري دارد يا استدلال و مديريت قوي تري دارد، وارد بهشت شود و در جوار الهي مسکن گزيند، چنان که نمي گويند هر کس عاطفه و رقّت قلب بيش تري دارد، وارد جنّت شود.(6)

پی نوشت ها:

1. مفردات راغب، ماده کمل.

2. علامه طباطبایی، محمد حسین، المیزان، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم دفتر انتشارات اسلامی، قم، 1374، ج 2، ص 75، با کمی تغییر.

3. مطهری، مرتضی، اصول فلسفه و روش رئالیسم، صدرا، تهران، 1364، ج 4، ص 64، با اندکی تغییر و تصرف.

4. حجرات (49)/ 13.

5. پیام علامه جوادی آملی به نخستین همایش زنان و زندگی شهری، آذرماه 1395، بنقل از پایگاه اطلاع رسانی بنیاد علوم وحیانی اسراء، با کمی تغییر.

6. کريمي، حميد، حقوق زن، تهران: انتشارات کانون انديشه جوان، چاپ چهارم،(1387)، با کمی تصرف.

http://http://www.askquran.ir/showthread.php?t=58896&p=876789&viewfull=1#post87